Czy siedmiolatek może zrozumieć Pascala? Czy dziecko w wieku szkolnym jest zdolne do filozoficznej kontemplacji? Michel Piquemal, francuski pedagog i pisarz, odpowiada na te pytania z przekonaniem Sokratesa: nie chodzi o przekazywanie gotowych prawd, lecz o sztukę wydobywania mądrości, która drzemie w każdym młodym umyśle. Seria bajki filozoficzne dla dzieci autorstwa Piquemala to ambitna próba oswojenia najmłodszych z fundamentalnymi pytaniami ludzkości – od pradawnych dylematów etycznych po współczesne wyzwania. Cztery tomy tej serii – Bajki filozoficzne, Jak żyć na Ziemi?, Jak żyć razem? i Opowieści mędrca Sofiosa – tworzą swoiste wprowadzenie filozofii, gdzie starożytna mądrość spotyka się z pedagogiką dialogu, a abstrakcyjne pojęcia materializują się w żywych obrazach przypowieści.
Autor i ilustratorka – tandem pedagogicznej wrażliwości
Michel Piquemal to postać, która ucieleśnia ideał nauczyciela-filozofa. Z doktoratem z literatury i ponad dwustoma książkami na koncie (sprzedanymi w trzech milionach egzemplarzy), ten były pedagog nigdy nie porzucił swojego powołania. “Mam wrażenie, że cały czas uczę dzieci, pomagam im w zrozumieniu rzeczywistości, uczę myślenia” – wyznaje autor, który corocznie odwiedza dziesiątki szkół we Francji. Jego droga do pisarstwa była naturalna: chcąc zachęcić uczniów do czytania, sam zaczął tworzyć dla nich książki. Seria filozoficzne bajki dla młodszych czytelników powstała z refleksji nad własnym dzieciństwem: “To były czasy, kiedy liczyło się przede wszystkim posłuszeństwo, nie było wiele miejsca na refleksję, należało raczej przyjmować z góry uznane tezy”. Piquemal postanowił dać dzieciom to, czego sam był pozbawiony – przestrzeń do samodzielnego myślenia.
Wizualnym dopełnieniem tekstów jest twórczość Agnieszki Malmon, polskiej graficzki, której minimalistyczny styl stał się rozpoznawalnym znakiem serii. Jej czarno-białe ilustracje, oszczędne w formie, lecz bogate w znaczenia, operują kontrastem i przestrzenią, tworząc obrazy o dużym ładunku emocjonalnym. Teksty łamane na wzór klasycznych gazet, delikatna kreska i sugestywna kompozycja – to wszystko sprawia, że edukacyjne bajki filozoficzne zyskują dodatkowy wymiar interpretacyjny, zachęcający młodego czytelnika do własnych poszukiwań sensu.
Seria jako filozoficzna całość – od uniwersaliów do konkretów
Seria Bajek filozoficznych to przemyślana konstrukcja – od ogółu do szczegółu, od pytań uniwersalnych do wyzwań współczesności. Bajki filozoficzne z morałem nie narzucają jednak prostych odpowiedzi. Każdy tom stanowi zaproszenie do filozoficznego laboratorium, gdzie eksperyment myślowy jest równie ważny jak konkluzja.
Pierwszy tom, Bajki filozoficzne, pełni rolę wprowadzenia: 60 przypowieści z filozofii zachodniej, mądrości Wschodu i mitologii tworzy fundament do refleksji nad wielkimi pytaniami: czym jest dobro, jaki jest sens życia, jaka jest cena wolności? To kompendium różnorodności, gdzie Diogenes spotyka się z Zhuangzi, a Sokrates dyskutuje z afrykańskimi przypowieściami.
Jak żyć na Ziemi? przenosi filozofię w obszar ekologii i odpowiedzialności planetarnej. To bajki filozoficzne o naturze i kryzysie klimatycznym, napisane z perspektywą antropocenu – epoki, w której człowiek stał się siłą geologiczną. Ponad pięćdziesiąt utworów – od starożytnych mitów po współczesną poezję – pyta o bioróżnorodność, zrównoważony rozwój i naszą rolę jako strażników Ziemi.
Jak żyć razem? skupia się na filozofii społecznej i etyce współistnienia. W czasach, gdy “zamykanie się w sobie z pobudek egoistycznych lub wskutek niebezpiecznych podziałów etniczno-kulturowych podkopuje podstawy tego «żyć razem»”, te filozoficzne opowiastki dla dzieci uczą tolerancji, solidarności i krytycznego myślenia o Innym.
Opowieści mędrca Sofiosa to najbardzij narracyjny tom serii. Poprzez postać Sofiosa – nauczyciela prowadzącego lekcje na greckiej plaży – Piquemal pokazuje filozofię jako żywą praktykę dialogu, gdzie pytania są ważniejsze od odpowiedzi, a proces myślenia cenniejszy od gotowych tez.
Treść i konstrukcja tomów – filozofia w tabletkach
Bajki filozoficzne – fundamenty mądrości
Pierwszy tom to 63 krótkie teksty (każdy do minuty czytania), uporządkowane tematycznie wokół wielkich pytań filozoficznych. Struktura jest konsekwentna: najpierw przypowieść, potem “pracownia filozofa” – komentarz zadający prowokacyjne pytania.
Piquemal sięga po teksty z mądrości Wschodu, tradycji żydowskiej, afrykańskiej, europejskiej – tworząc mozaikę perspektyw. Każda bajka jest pretekstem do rozmowy o sprawiedliwości, wolności, mądrości, szczęściu. Krótkie bajki filozoficzne nie moralizują wprost – zamiast tego zapraszają do dyskusji, podważają oczywistości, każą zastanowić się nad alternatywnymi interpretacjami.
Jak żyć na Ziemi? – ekologia jako imperatyw etyczny
Ten tom (ok. 50 tekstów) to odpowiedź na kryzys klimatyczny. Piquemal zbiera bajki, baśnie, legendy, mity i wiersze mówiące o relacji człowieka z naturą. Jest tu klasyczna przypowieść o kolibrze niosącym kropelki wody, by ugasić pożar lasu, opowieści o szacunku dla natury, perskie mądrości o równowadze ekosystemów.
Struktura podobna do pierwszego tomu: krótki tekst, potem pytania w “pracowni filozofa”. Czy jeden człowiek może zmienić coś w skali globalnej? Jak traktujemy przyrodę? Co to znaczy żyć w harmonii ze środowiskiem? Bajki filozoficzne o środowisku pełnią tu ważną funkcję edukacyjną, wprowadzając najmłodszych w debatę o odpowiedzialności planetarnej.
Jak żyć razem? – Etyka wspólnoty
Najbardziej społecznie zaangażowany tom serii koncentruje się na życiu we wspólnocie – w klasie, rodzinie, społeczeństwie. Teksty pochodzą z różnych tradycji kulturowych i dotyczą tolerancji, solidarności, różnorodności, sprawiedliwości społecznej.
Piquemal pyta: jak słuchać innych? Jak być otwartym na odmienność? Jak myśleć niezależnie, nie zamykając się w egoizmie? Bajki filozoficzne o społeczeństwie poruszają kwestie przemocy, wykluczenia, dialogu międzykulturowego. To tom najbardziej dialogiczny, najmniej moralizatorski – i przez to najbardziej filozoficzny w duchu sokratejskim.
Opowieści mędrca Sofiosa – Filozofia jako sposób życia
Najbardzij literacki i narracyjny tom serii. Sofios (imię znaczące: sophia = mądrość) to nauczyciel, który nie wykłada, lecz opowiada bajki w odpowiedzi na pytania uczniów. Narrator – młody człowiek uciekający od akademickiej kariery – staje się jego uczniem po przypadkowym spotkaniu na plaży, gdzie Sofios uczy grupę młodzieży przez budowanie zamków z piasku, zmywanych przez fale: “Zawsze budujemy na piasku. Czas odgrywa rolę przypływu i odpływu fal”.
Ponad 60 bajek w tym tomie to nie tylko teksty do przeczytania, ale sceny pedagogiczne – pokazują, jak może wyglądać filozofowanie z dziećmi w praktyce. Sofios nie wskazuje celu dyskusji, bo “ważniejsze było samo dojście do prawdy, wymiana doświadczeń i pokazanie różnych punktów widzenia”. Czasem prosi uczniów, by opowiedzieli historie z własnych kultur, a potem oferuje alternatywne interpretacje.
Znajdziemy tu “Prawo bycia innym” o tulipanach, które przypominają krajowym kwiatom, że wszyscy są przybyszami; reinterpretację przypowieści Ezopa, gdzie mrówka dzieli się jedzeniem z konikiem polnym, bo jego muzyka dawała jej siłę do pracy.
Wartości i przesłanie
Fundamentalnym przesłaniem serii jest przekonanie, że myślenie krytyczne dla dzieci jest nie tylko możliwe, ale konieczne. Jak pisze sam Piquemal: “Nie możemy pozostawić naszych dzieci bez oręża refleksji wobec drapieżności tych, którzy chcieliby z nich uczynić odmóżdżonych konsumentów”. Filozofia jawi się tu nie jako akademicka dyscyplina, ale jako praktyka życia – sposób na zachowanie autonomii myślowej i godności.
Seria promuje wartości humanistyczne dla młodych: uniwersalizm (wszystkie kultury mają do powiedzenia coś mądrego), tolerancję (różnorodność jest bogactwem, nie zagrożeniem), odpowiedzialność (za planetę, za innych ludzi, za samego siebie), autentyczność (bądź sobą, bo “jeśli z tego zrezygnujesz, to kto będzie tobą zamiast ciebie?”).
Warto w tym kontekście wspomnieć o innym tytule z obszaru ilustrowanych bajek filozoficznych dla młodszych czytelników – Tysiąc ptaków Andreji Peklar. Ta pięknie ilustrowana opowieść o samotnym królu, który próbuje zamknąć w klatce śpiew ptaków. Opowieść stawia fundamentalne pytania o wolność, szczęście i cenę posiadania. Czy można zmusić kogoś do radości? Czy piękno da się zawłaszczyć? To pytania, które młody czytelnik może rozważać równolegle z tekstami Piquemala – obie serie pokazują, że filozofia dla najmłodszych nie musi być abstrakcyjna, by być głęboka. Peklar, słoweńska artystka wielokrotnie nagradzana na prestiżowych wystawach (w tym w Bolonii), łączy tu funkcje autorki i ilustratorki, tworząc spójną wizualnie i treściowo przypowieść o tym, że niektóre wartości giną, gdy próbujemy je uwięzić.
Warstwa graficzna – minimalizm pełen znaczeń
Wydawnictwo Muchomor zadbało o estetykę serii. Bajki filozoficzne Agnieszki Malmon to przykład, jak prostota formy może nieść głębokie znaczenia. Czarno-białe rysunki, oszczędne w detale, operujące kontrastem i przestrzenią, nie ilustrują dosłownie tekstu – raczej go interpretują, dodają kolejną warstwę znaczeniową.
Twarde oprawy, wysokiej jakości papier, staranny skład tekstu – wszystko to sprawia, że książki zachwycają estetyką.
To narzędzie pedagogiczne, które czyni książki użytecznymi w klasie – nie bez powodu seria Bajek filozoficznych została we Francji włączona do programu szkolnego.
Tłumaczenia (Helena Sobieraj dla pierwszego tomu, Maria Braunstein dla pozostałych) są starannie wykonane – język jasny, zrozumiały dla dzieci, ale nieupraszczający myśli. Brak błędów, literówek, niezręczności stylistycznych – wydanie na poziomie profesjonalnym.
Podsumowanie – filozofia w rękach dziecka
Seria Bajek filozoficznych Michela Piquemala to ambitny i w dużej mierze udany projekt przeniesienia filozofii z akademickich gabinetów do pokoi dziecięcych i szkolnych klas. Bajki filozoficzne dla dzieci pokazują, że abstrakcyjne pojęcia – wolność, sprawiedliwość, piękno, odpowiedzialność – można uczynić zrozumiałymi przez sugestywne obrazy i prowokacyjne pytania.
Wszystkie tomy łączy fundamentalne przekonanie: dziecko jest “trzciną myślącą” (by sparafrazować Pascala), zdolną do filozoficznej kontemplacji, i należy mu się szacunek dla tej zdolności.
Jako wprowadzenie do filozofii dla młodszych seria sprawdza się znakomicie – nie wymaga wcześniejszej wiedzy, nie obciąża nazwiskami i datami, skupia się na samym myśleniu. Jako narzędzie pedagogiczne (z pytaniami w “pracowni filozofa”, słowami kluczowymi, różnorodnością tekstów) daje nauczycielom i rodzicom gotowy materiał do filozoficznych rozmów z dziećmi.
Czy to książki wartościowe? Bez wątpienia. W czasach, gdy młode umysły bombardowane są prostymi narracjami i gotowymi odpowiedziami, seria Piquemala proponuje coś rzadkiego: przestrzeń do samodzielnego myślenia, zaproszenie do dialogu, szacunek dla filozoficznych zdolności dziecka.
“Myśl, bo kiedy myślisz, jesteś” – pisał Piquemal. Te filozoficzne bajki dla młodych umysłów są dowodem, że nigdy nie jest za wcześnie, by zacząć.
“Wielcy filozofowie” – wielki formatem i treścią picturebook z serii “Myśli, które zmieniły świat”
“Esperanza” – wirtuozerskie połączenie słowa i obrazu w sercu przygody
“Antykwariat pod Błękitnym Lustrem” – niewiarygodne tajemnice Dawida i Larisy
Głos serca Józefa Wilkonia w jego bardzo osobistej książce – “Pani Drozdowa”
W krainie niedźwiedzich marzeń – „Ostatnia dzika ostoja”
“Wszyscy pytają dlaczego” – filozoficzne rozważania najmłodszych
“Piaskowy Wilk” – odkrywanie wielkich tajemnic w prostych słowach
