Ekrany zagrażają sercu dzieci – odkrycia naukowców - Przystanek Rodzinka - blog parentingowy o dzieciach okiem logopedki

Dzieci i nastolatki spędzające wiele godzin przed ekranami – telewizorami, telefonami, tabletami, komputerami czy konsolami do gier – mają wyższe ryzyko problemów kardiometabolicznych. Chodzi o podwyższone ciśnienie krwi, niekorzystny poziom cholesterolu oraz insulinooporność. Takie wnioski płyną z badania opublikowanego w Journal of the American Heart Association.

Warto wiedzieć, że według danych American Heart Association z 2023 roku ryzyko kardiometaboliczne narasta u coraz młodszych osób. W latach 2013-2018 tylko 29% amerykańskich dzieci i młodzieży w wieku 2-19 lat miało korzystny profil zdrowia kardiometabolicznego.

Duńskie badanie pokazuje wyraźny wzorzec

Naukowcy z Copenhagen Prospective Studies on Asthma in Childhood (COPSAC) na Uniwersytecie w Kopenhadze przeanalizowali dane ponad tysiąca uczestników z dwóch duńskich badań. Odkryli wyraźny związek: więcej czasu spędzanego rekreacyjnie przed ekranami wiązało się ze znacząco wyższym ryzykiem sercowo-naczyniowym i ogólnym ryzykiem kardiometabolicznym u dzieci i młodzieży.

„Ograniczanie czasu przed ekranem w dzieciństwie i adolescencji może chronić długoterminowe zdrowie serca i metabolizmu” – mówi główny autor badania, dr David Horner, badacz z COPSAC. „Nasze badanie dostarcza dowodów, że ten związek zaczyna się wcześnie i podkreśla znaczenie zrównoważonych codziennych rutyn”.

Co dokładnie mierzyli naukowcy

Zespół przeanalizował dwie grupy COPSAC: dzieci dziesięcioletnie obserwowane od 2010 roku oraz nastolatki osiemnastoletnie obserwowane od 2000 roku. Badacze sprawdzali, jak czas spędzany przed ekranami w celach rozrywkowych wpływa na czynniki ryzyka kardiometabolicznego. Do czasu przed ekranem zaliczono oglądanie telewizji i filmów, granie w gry oraz korzystanie z telefonów, tabletów lub komputerów dla zabawy.

Aby uchwycić ogólne ryzyko, naukowcy stworzyli złożony wskaźnik kardiometaboliczny oparty na wielu komponentach zespołu metabolicznego. Uwzględnili obwód talii, ciśnienie krwi, poziom cholesterolu HDL (tego „dobrego”), trójglicerydów oraz poziomu cukru we krwi. Wskaźnik uwzględniał też płeć i wiek. Pokazuje on ryzyko każdego uczestnika w stosunku do średniej w badaniu: 0 oznacza przeciętne ryzyko, a 1 oznacza jedno odchylenie standardowe powyżej przeciętnej.

Każda godzina ma znaczenie

Analiza wykazała, że każda dodatkowa godzina rekreacyjnego czasu przed ekranem wiązała się ze wzrostem wskaźnika kardiometabolicznego o około 0,08 odchylenia standardowego u dziesięciolatków i 0,13 odchylenia standardowego u osiemnastolatków. „To oznacza, że dziecko z trzema dodatkowymi godzinami przed ekranem dziennie miałoby mniej więcej od jednej czwartej do połowy odchylenia standardowego wyższe ryzyko niż ich rówieśnicy” – wyjaśnia Horner.

„To niewielka zmiana na godzinę, ale gdy czas przed ekranem kumuluje się do trzech, pięciu czy nawet sześciu godzin dziennie, jak widzieliśmy u wielu nastolatków, to się sumuje” – dodaje badacz. „Pomnóż to przez całą populację dzieci, a patrzysz na znaczącą zmianę we wczesnym ryzyku kardiometabolicznym, które może przenosić się w dorosłość”.

Krótki sen nasila ryzyko

Krótki sen i późniejsze kładzenie się spać wzmacniały związek między czasem przed ekranem a ryzykiem kardiometabolicznym. Młodzi ludzie, którzy spali mniej, wykazywali wyraźnie wyższe ryzyko związane z tą samą dawką ekspozycji na ekrany.

„W dzieciństwie czas snu nie tylko moderował tę relację, ale także częściowo ją wyjaśniał: około 12% związku między czasem przed ekranem a ryzykiem kardiometabolicznym było pośredniczone przez krótszy czas snu” – mówi Horner. „Te odkrycia sugerują, że niewystarczający sen może nie tylko zwiększać wpływ czasu przed ekranem, ale może być kluczową ścieżką łączącą nawyki ekranowe z wczesnymi zmianami metabolicznymi”.

Metaboliczny „odcisk palca” związany z ekranami

W analizie wykorzystującej uczenie maszynowe badacze zidentyfikowali charakterystyczny wzorzec metabolitów we krwi, który wydawał się korelować z czasem przed ekranem.

„Udało nam się wykryć zestaw zmian metabolitów we krwi, ‘odcisk palca czasu przed ekranem’, potwierdzający potencjalny biologiczny wpływ zachowania związanego z ekranami” – wyjaśnia Horner. „Używając tych samych danych metabolomicznych, oceniliśmy też, czy czas przed ekranem był powiązany z przewidywanym ryzykiem sercowo-naczyniowym w dorosłości. Znaleźliśmy pozytywny trend w dzieciństwie i znaczący związek w adolescencji. To sugeruje, że zmiany metaboliczne związane z ekranami mogą nieść wczesne sygnały długoterminowego ryzyka dla zdrowia serca”.

Badacz dodaje, że rozpoznawanie i omawianie nawyków ekranowych podczas wizyt pediatrycznych mogłoby stać się częścią szerszego poradnictwa dotyczącego stylu życia, podobnie jak dieta czy aktywność fizyczna. Te wyniki otwierają też drzwi do wykorzystania sygnatur metabolomicznych jako wczesnych obiektywnych markerów ryzyka związanego ze stylem życia.

Praktyczne wskazówki od ekspertów

Dr Amanda Marma Perak, przewodnicząca komitetu American Heart Association ds. prewencji chorób sercowo-naczyniowych u młodych serc, która nie była zaangażowana w to badanie, podkreśla, że skupienie się na śnie to świetny punkt wyjścia do zmiany wzorców czasu przed ekranem.

„Jeśli ograniczenie czasu przed ekranem wydaje się trudne, zacznij od przesunięcia korzystania z ekranów na wcześniejsze godziny i skup się na wcześniejszym i dłuższym spaniu” – radzi Perak, profesor pediatrii i medycyny prewencyjnej w Northwestern University Feinberg School of Medicine w Chicago.

Dorośli mogą też dawać przykład, dodaje. „Wszyscy używamy ekranów, więc ważne jest, by prowadzić dzieci, nastolatków i młodych dorosłych do zdrowego korzystania z ekranów w sposób, który rośnie razem z nimi. Jako rodzic możesz modelować zdrowe używanie ekranów – kiedy je odłożyć, jak z nich korzystać, jak unikać wielozadaniowości. A gdy dzieci trochę podrosną, bądź bardziej dosłowny, opowiadaj, dlaczego odkładasz urządzenia podczas kolacji lub innych wspólnych chwil”.

„Upewnij się, że wiedzą, jak się bawić i uspokajać bez ekranu i potrafią radzić sobie z nudą! Nuda rodzi genialność i kreatywność, więc nie przejmuj się, gdy dzieci narzekają, że się nudzą. Samotność i dyskomfort będą się zdarzać przez całe życie, więc to okazje, by wspierać i mentorować dzieci w zdrowych sposobach reagowania, które nie obejmują scrollowania”.

Ważne zastrzeżenia i kolejne pytania

Ponieważ ta praca ma charakter obserwacyjny, ujawnia związki, a nie bezpośredni związek przyczynowo-skutkowy. Dodatkowo korzystanie z ekranów przez dziesięciolatków i osiemnastolatków było zgłaszane przez rodziców w kwestionariuszach, co może nie odzwierciedlać idealnie rzeczywistego czasu spędzanego przed ekranami.

Szkodliwe bajki dla dzieci – kompletny przewodnik dla rodziców

Horner zauważa, że przyszłe badania mogłyby przetestować, czy zmniejszenie ekspozycji na ekrany w godzinach przed snem – gdy światło z ekranu może zakłócać rytmy dobowe i opóźniać zasypianie – pomoże obniżyć ryzyko kardiometaboliczne.

Więcej informacji