Pytanie dotyczące wady wymowy – jak ćwiczyć z dzieckiem, mając na uwadze długi czas utrwalania się poprawnej wymowy głosek – pada z ust rodzica, ale i specjalisty, przynajmniej kilka razy w terapii. Niestety coraz więcej dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym prezentuje trudności w zakresie artykulacji głosek. O ile, do zadań logopedy należy przeprowadzenie szczegółowej diagnozy, ustalenie przyczyn wady wymowy i zaplanowanie terapii, to działający pod okiem specjalisty rodzic i opiekun, pracując z dzieckiem, może zoptymalizować i skrócić czas terapii. W etapie automatyzacji wywołanych już (normatywnie brzmiących i normatywnie realizowanych) głosek sprawdzają się zabawy i gry planszowe. Ich atrakcyjna szata graficzna – w przeciwieństwie do czarno-białych kart pracy, interaktywny charakter ćwiczeń oraz różnorodność usprawnianych przy okazji zdolności pomaga zamienić żmudne ćwiczenia artykulacyjne w dobrą zabawę.
Diagnoza kluczem do terapii
Należy pamiętać, że każdą wątpliwość w zakresie rozwoju mowy dziecka warto skonsultować z logopedą. Nawet najlepiej przygotowane gry, zabawy i ćwiczenia logopedyczne nie zastąpią wizyty u specjalisty. Kiedy iść do logopedy z dzieckiem? Odpowiadam we wpisie – Moje dziecko nie mówi, mówi mało lub nie chce mówić — kiedy iść do logopedy?
To logopeda, nierzadko z pomocą innych specjalistów (m.in. ortodonty, laryngologa, psychologa), przeprowadza diagnozę. Po wykluczeniu niedosłuchu oraz nieprawidłowości w budowie anatomicznej narządów artykulacyjnych lub też skierowaniu do odpowiedniego specjalisty, pracuje nad usunięciem nieprawidłowych nawyków ruchowych w obrębie jamy ustnej dziecka (w tym parafunkcji, np. ssania palca czy zgrzytania zębami). Ważnym etapem terapii wady wymowy jest również poprawa ewentualnego nienormatywnego przebiegu funkcji prymarnych (oddychania, połykania, przyjmowania pokarmów i płynów) oraz stworzenie i wypracowanie tzw. warunków progowych do wywołania nienormatywnie realizowanej głoski. Szczególnie mocno zachęcam rodziców do współpracy podczas mającego później etapu utrwalania wywołanej głoski, nierzadko polecając sprawdzone i dostępne na rynku wydawniczym ćwiczenia, gry i zabawy logopedyczne.
Aby zauważyć niepokojące odstępstwa i opóźnienia w artykulacji dziecka, trzeba wiedzieć, że rozwój mowy dziecka przebiega sekwencyjnie. Kiedy i w jakiej kolejności poszczególne głoski powinno mówić dziecko? Polecam wpis – Etapy rozwoju mowy dziecka.
Najczęstsze wady wymowy
– sygmatyzm (seplenienie) – nieprawidłowa wymowa głosek trzech szeregów: syczącego (s, z, c, dz), ciszącego (ś, ź, ć, dź), szumiącego (sz, ż, cz, dż).
– lambdacyzm – nieprawidłowa wymowa głoski l.
– kappacyzm / gammacyzm – nieprawidłowa wymowa głoski k / g.
– rynolalia (nosowanie) – zakłócenie w realizacji ustność-nosowość. Można wyróżnić nosowanie otwarte, zamknięte i mieszane.
– mowa bezdźwięczna – nieprawidłowa realizacja cechy dźwięczności.
Wady wymowy – jak ćwiczyć z dzieckiem?
Jak utrwalać poprawną wymowę najczęściej zaburzanych głosek – szeregu ciszącego, syczącego lub/i szumiącego?
Jakie gotowe zestawy ćwiczeń i zabaw sprawdzają się podczas zajęć logopedycznych z najczęściej zaburzanymi głoskami?
Wady wymowy – jak ćwiczyć z dzieckiem – ogólne wskazówki.
Co polecić rodzicom do pracy z dziećmi w domu?
Oto kilka pomysłów.
Powtórzę – diagnozę zaburzonej artykulacji głosek trzech szeregów przeprowadzić powinien specjalista, biorąc pod uwagę m.in. budowę anatomiczną narządów artykulacyjnych, słuch, napięcie mięśniowe, zaburzenie funkcji prymarnych czy naśladowanie nieprawidłowych wzorców otoczenia (ale i wiele innych czynników). Abstrahując od przyczyny wady wymowy, po korekcji lub wywołaniu normatywnej głoski przychodzi czas na ćwiczenia utrwalające. I tu Wydawnictwo WIR przychodzi z pomocą, wydając zestawy gier, zabaw, ćwiczeń atrakcyjnych graficznie, dodatkowo w formie zabaw, które sprawdzają się nie tylko w gabinecie logopedy, ale i w domu.
Trzy szeregi. Ćwiczenia słuchu fonemowego dla dzieci w wieku 4–9 lat
Autorką zestawu ćwiczeń jest dr Anna Siudak – neurologopedka, glottodydaktyk, a także mama. Jej badania i zainteresowania zogniskowane są m.in. wokół wpływu zaburzeń słuchowych i ruchowych na trudności artykulacyjne u dzieci i osób dorosłych. “Trzy szeregi. Ćwiczenia słuchu fonemowego dla dzieci w wieku 4–9 lat” kształcą przede wszystkim zdolności słuchowe – percepcję słuchową, w tym prawidłowy słuch fonemowy, który odpowiada za słyszenie różnic pomiędzy brzmieniem głosek podobnych, np. s-sz, s-ś, z-ź itp.
By wypracować poprawną artykulację zaburzoną w wyniku trudności z różnicowaniem dźwięków mowy, autorka proponuje:
- 3 plansze z minischematami artykulacyjnymi do różnicowania głosek syczących, ciszących i szumiących,
- 216 obrazków i podpisów do układania na planszach,
- 48 dużych obrazków i podpisów do ćwiczeń na różnicowanie par wyrazów.
Do zestawu dołączona jest również instrukcja ze zwięzłym instruktażem.
Na każdej ze wspomnianych trzech plansz znajduje się buźka ze strzałką wizualizująca układ artykulacyjny głosek:
szumiących – ryjkowe: sz, ż, cz, dź. Podczas ich mówienia buzia jest ułożona w ryjek, a szeroki język podnosi się do wałka dziąsłowego (gruba strzałka do góry),
syczących – nazywanych tam uśmiechowymi: s, z, c, dz. Podczas ich mówienia usta są szeroko rozciągnięte (jak przy uśmiechu), a język leży za dolnymi zębami (strzałka w dół),
ciszących – ś, ź, ć, dź. Podczas ich mówienia usta są lekko rozchylone i wysunięte do przodu (robimy półuśmiech i półryjek), a kąciki mocno ściągnięte, język lekko się podnosi.
Przystępując do ćwiczeń, należy wytłumaczy lub przypomnieć dziecku znaczenie buziek i strzałek.
Pierwszy typ ćwiczeń różnicowania głosek polega na dokładaniu obrazków (a poźniej i etykiet z podpisami do obrazków) na odpowiednią planszę pod buźkę, do której pasuje słowo prezentowane na kartoniku. Czytające dziecko samodzielnie podpisuje obrazki, nieczytające powtarza słowa przeczytane przez terapeutę i dokłada pod odpowiednimi obrazkami. W trakcie “sprzątania” obrazków i etykiet po skończonym zadaniu można również powtarzać słowa z różnicowanymi głoskami, wzorując się na układzie artykulacyjnym buźki.
Drugi typ ćwiczeń polega na różnicowaniu par wyrazów podobnie brzmiących lub różniących się tylko jedną głoską (pary głosek szumiących i ciszących, np. burza – buzia lub syczących i szumiących, np. zebra – żebra). Różnicowanie polega na dokładaniu obrazków i etykiet pod odpowiednie buźki. Tak, jak poprzednio czytające dziecko samodzielnie podpisuje obrazki, nieczytające powtarza słowa przeczytane przez terapeutę i dokłada pod odpowiednimi obrazkami.
Autorka nagrała filmy, w których podpowiada, jak korzystać z zestawu.
Logopotyczki syczące. Logopotyczki szumiące – Gry i zabawy logopedyczne
“Logopotyczki syczące” oraz “Logopotyczki szumiące” Małgorzaty Nowak i Jowity Wilk to zestawy gier i zabaw logopedycznych do nauki i utrwalania poprawnej wymowy (w wyrazach) w zakresie głosek syczących (s, z, c, dz) i szumiących (sz, ż, cz, dż).
W teczkach formatu A5 znajdują się popularne gry takie jak – kółko i krzyżyk, loteryjki, memo, domino oraz zabawy ćwiczące m.in. spostrzegawczość (Znajdź i pokaż), percepcję wzrokową (Czyj to cień?), logiczne myślenie (Odczytaj szyfr, Posegreguj, Przyporządkuj) czy pamięć (Dodaj słowo, Dokończ obrazek).
Utrwalanie poprawnej wymowy głosek szeregu szumiącego i syczącego odbywa się w atmosferze zabawy, dzięki temu nużące, nierzadko nudne dla dziecka, ćwiczenia stają się atrakcyjne, a pozytywne emocje towarzyszące rozgrywką zwiększają motywację i efektywność wykonywanych ćwiczeń.
20-minutówki logopedyczne – szereg syczący, ciszący i szumiący
Trzyczęściowy cykl „20-minutówki logopedyczne” stworzone przez Iwonę Kowalcze-Filar to zbiór ćwiczeń do pracy nad prawidłową wymową dziecka.
Każdy zestaw składa się z 10 gotowych propozycji zajęć logopedycznych. Każdorazowo dwudziestominutowa – w założeniu autorki – terapia opiera się na schemacie sześciu ćwiczeń:
- oddechowych,
- motoryki małej,
- artykulacyjnych,
- sekwencji słuchowych,
- spostrzegania wzrokowego
- pamięci.
Jak dokładnie wyglądają propozycje gotowych zajęć logopedycznych – zajrzyjcie z nami do 1. części cyklu, czyli do zestawu „20-minutówki logopedyczne. Szereg syczący.”
Przemyślane, uporządkowane merytorycznie, przejrzyste graficznie publikacje z gotowym zbiorem ćwiczeń językowych to bardzo dobre rozwiązanie podczas wspomnianej już automatyzacji wywołanych głosek. Terapia dziecka z wadą wymowy w oparciu o m.in. takie zestawy zabaw, gier i ćwiczeń sprawdza się zarówno z logopedą, jak z rodzicami (po konsultacji ze specjalistą).
