O trzech takich, co przeciwdziałają dysleksji

Trzy pierwsze zestawy cenionej przez terapeutów i rodziców serii „Dysleksja” autorstwa doświadczonej logopedki oraz pedagożki – Agnieszki Bali to ogromny zbiór zadań pozwalający usprawniać zaburzone funkcje poznawcze młodszych dzieci, przede wszystkim w wieku przedszkolnym i pierwszych latach szkolnych.

W odautorskim komentarzu poprzedzającym pracę z każdym zestawem zaznaczone zostało wciąż mające miejsce w środowisku psychologiczno-pedagogicznym niepokojące zjawisko późnego wykrywania i diagnozowania dysleksji. Oczywistością w kręgach doświadczonych terapeutów jest fakt – łatwiej przeciwdziałać problemom natury dyslektycznej na wczesnym etapie zaburzeń, a wczesna diagnoza problemu pozwala na szybką interwencję terapeutyczną.

Niestety dzieciom w wieku przedszkolnym poświęca się wciąż zbyt mało uwagi, chociaż na tym etapie edukacji można obserwować wyraźne trudności w rozwoju. Przede wszystkim więc w nauczycielu wychowania przedszkolnego autorka upatruje propagatora zmian, a charakteryzowany zestaw okazuje się być trafnym narzędziem jego pracy.

Warto przypomnieć trafną definicję dysleksji, jaką podaje Jagoda Cieszyńska[efn_note] Por. J. Cieszyńska, Dysleksja jako zaburzenie linearnego uporządkowania, Biuletyn Logopedyczny, I/2009 [/efn_note], charakteryzując ją jako trudności w linearnym opracowaniu informacji językowych, którym towarzyszą problemy z linearnym przetwarzaniem informacji symbolicznych (m.in. cyfry, litery), czasowych (np. rozumienie mowy na poziomie wyrazu, narracji, odbieranie i rozumienie semantycznej funkcji czasu, zdolność posługiwania się czasem: zegarem, kalendarzem, organizacja czasu) i motorycznych (m.in. duża i mała motoryka oraz praksja oralna – w tym np. kłopoty z ruchami naprzemiennymi, stąd liczne upodobnienia lub odpodobnienia).

Ponownie podkreślam wiele razy powtarzane twierdzenie – istota dysleksji nie leży wyłącznie w pisaniu i czytaniu (porzucić więc należy praktyki polegające na zmuszaniu dzieci do wkuwaniu zasad ortograficznych, wykonywania masy ćwiczeń ortograficznych, pisania dyktand czy zwiększania ilości czytanych tekstów). Dysleksja odnosi się do całego systemu językowego, również do rozumienia i tworzenia wypowiedzi ustnych. Nie ogranicza się tylko do systemu literowego, ale korzysta z innego rodzaju symboli (m.in. cyfr, nut, numerycznego oznaczania czasu).

Diagnoza dysleksji powinna więc sprawdzać możliwość rozumienia i posługiwania się tymi symbolami, a przy tym wykluczać zaburzenia funkcji wzrokowych, słuchowych oraz prawopółkulowych strategii opracowywania materiału językowego. W oparciu o taką diagnozę należy programować terapię, która zminimalizuje trudności nabywania języka, uczenia się w szkole, szerzej – uczenia się w życiu. Ponieważ uczeń nie przestaje być dyslektyczny, a dysleksja nie znika, gdy skończy się szkołę[efn_note] Por. M. Korendo, Dysleksja – problem wciąż nieznany, [dostęp: 5 grudnia 2019] https://centrummetodykrakowskiej.pl/media/upload/site/0/20/file/d1d5efdbbc374608886e7daffdec4413_Dysleksja.pdf [/efn_note].

Szeroki wachlarz ćwiczeń różnorodnych funkcji poznawczych pozwalających diagnozować ewentualne nieprawidłowości i trudności w rozwoju dziecka młodszego zawierają trzy następujące zestawy wydane nakładem Wydawnictwa WIR.

• Dysleksja. Ćwiczenia funkcji poznawczych dla dzieci zagrożonych dysleksją w wieku 3-4 lat – 51 kart formatu A4 z ćwiczeniami spostrzegania wzrokowego, mechanizmów lewopółkulowych, słuchowymi i językowymi, grafopercepcyjnymi.
• Dysleksja. Ćwiczenia funkcji poznawczych dla dzieci zagrożonych dysleksją w wieku 5-6 lat – 46 kart formatu A4 z ćwiczeniami spostrzegania wzrokowego, mechanizmów lewopółkulowych, słuchowymi i językowymi, grafopercepcyjnymi.
• Dysleksja. Ćwiczenia funkcji poznawczych dla dzieci zagrożonych dysleksją w wieku 7-8 lat – 42 kart formatu A4 z ćwiczeniami spostrzegania wzrokowego, mechanizmów lewopółkulowych, słuchowymi i językowymi, grafopercepcyjnymi.

• 

• 

• 

Ćwiczenia spostrzegania wzrokowego:

• identyfikowanie elementów tematycznych (3-4 lat, 5-6 lat), atematycznych (figury geometryczne), literowych (5-6 lat, 7-8 lat), symbolicznych (7-8 lat),
• wyszukiwanie brakujących elementów przedstawionych na materiale tematycznym (3-4 lat, 5-6 lat), atematycznym i literowym (5-6 lat, 7-8 lat), symbolicznym (7-8 lat),
• wyszukiwanie elementów, którymi różnią się wzory tematyczne (3-4 lat, 5-6 lat), atematyczne, literowe (5-6 lat, 7-8 lat), symboliczne (7-8 lat),
• układanie wzorów tematycznych (3-4 lat),
• przerysowywanie wzorów atematycznych i literopodobnych (5-6 lat, 7-8).

Ćwiczenia mechanizmów lewopółkulowych:

• linearne porządkowanie wzorów tematycznych (3-4 lat),
• linearne porządkowanie elementów tematycznych, między którymi zachodzi określona relacja (3-4 lat, 5-6 lat, 7-8 lat),
• linearne porządkowanie wzorów atematycznych, literowych (5-6 lat, 7-8 lat), symbolicznych (7-8 lat).

Ćwiczenia słuchowe i językowe:

• nazywanie czasowników (3-4 lat),
• nazywanie rzeczowników (3-4 lat),
• czytanie samogłosek (3-4 lat),
• powtarzanie sekwencji samogłosek (3-4 lat),
• powtarzanie sekwencji sylab (3-4 lat),
• powtarzanie sekwencji słów (3-4 lat),
• wskazywanie obrazków (3-4 lat),
• wysłuchiwanie rymów (5-6 lat),
• odnajdywanie rymów (5-6 lat),
• tworzenie czasowników (5-6 lat),
• tworzenie rzeczowników (5-6 lat),
• różnicowanie opozycji fonologicznych (5-6 lat, 7-8 lat),
• tworzenie sekwencji (7-8 lat),
• powtarzanie zdań (7-8 lat).

Ćwiczenia grafopercepcyjne:

• rysowanie linii pionowej i poziomej (3-4 lat),
• rysowanie krzyżyka, kwadratu, koła (3-4 lat),
• zamalowywanie niewielkich przestrzeni (5-6 lat),
• dorysowywanie brakujących elementów (5-6 lat, 7-8 lat).

W celach instruktażowych opisałam charakter każdego rodzaju ćwiczenia zawartego w zestawie. Załączam również kilka kart ilustrujących omawiany typ zadania.

• 

• 

• 

• 

Praca z każdym zestawem rozpoczyna się łączeniem w pary identycznych zwierząt, roślin, rzeczy, figur geometrycznych, również tak samo ułożonych wzorów (w tych literowych) lub obrazków z odpowiadającymi im nazwami. Pierwsze karty odwołują się więc przede wszystkim do różnorakich umiejętności spostrzegania wzrokowego i raczej nie wyróżnianą się na tle podobnych ćwiczeń w pokrewnych metodycznie kartach pracy.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

W kolejnych ćwiczeniach dotyczących percepcji wzrokowej zadanie dziecka polega na porównaniu (najczęściej wyróżnionego na kolorowym tle) obrazka lub wzoru (również wyrazu, zdania) z jednym lub kilkoma podobnymi do nich egzemplarzami, a następnie zaznaczeniu brakującego elementu (miejsca, w którym powinien się znajdować) lub odpowiednio – dorysowaniu go/ich.

W omawianym typie ćwiczeń dziecko porównuje ze sobą nie tylko tematyczne obrazki (zestawy, co prawda, nie obejmują ilustracji sytuacyjnych, a jedynie obrazki z pojedynczymi obiektami, jednak Internet oraz powszechnie dostępne zeszyty ćwiczeń, edukacyjne karty pracy dostarczają bogatą ofertę przykładów do pracy z dzieckiem), także podobne, a często mylone ze sobą litery, również wyrazy czy wzory.

Znaleźć można również przykłady odwołujące się do zagadnień fleksyjnych (tematy i końcówki fleksyjne wyrazów w różnych przypadkach czy liczbach a ich wpływ na podobieństwo budowy wyrazów), słowotwórczych (podobieństwo wyrazów ze względu na wspólną podstawę słowotwórczą) i składniowych (kolejność części zdania w wypowiedzeniach).

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Wyszukiwanie i zaznaczanie elementów różniących między sobą wzory tematyczne, atematyczne bądź literowe nie jest wyłącznie ćwiczeniem z zakresu spostrzegania wzrokowego. Werbalizacja spostrzeżeń to kolejny etap wizualnego różnicowania obrazków – często niedoceniany lub pomijany. Warto o tym pamiętać podczas ćwiczeń z kartami pracy (oczywiście praca indywidualna dziecka z kartą pomija wspomniane ćwiczenie językowe).

Część ćwiczeń odwołuje się wtórnie również do spostrzeżeń słuchowych. W przypadku słuchania przykładowych komunikatów wypowiadanych przez rodzica lub terapeutę, zadaniem dziecka jest m.in. wychwycenie głoskowej (zapisanej literą) różnicy między wyrazami lub wskazanie wyrazu różnicującego dwa tylko na pozór podobnie brzmiące zdania.

• 

• 

Wykluczanie elementów dotyczy zbiorów i szeregów atematycznych. W tej kategorii ćwiczeń znaleźć można przede wszystkim ćwiczenia, w których zadaniem dziecka polega na skreślaniu liter niepasujących do pozostałych w ciągu. Druga grupa zadań odnosi się do posiadanej przez dzieci wiedzy o świecie, zgodnie z którą należy wykluczyć zdanie nieprawdziwe.

• 

• 

• 

• 

Ćwiczenia układania (wykorzystuje się w nich obrazki przeznaczone do wycięcia umieszczone na końcu zeszytu) i przerysowywania wzoru polegają na analizowaniu obrazków lub figur od lewej do prawej strony zgodnie z kierunkiem czytania. To wbrew pozorom jedno z trudniejszych zadań. Problem wymaga większego skupienia i uwagi dziecka, gdy w grę wchodzą atematyczne (przede wszystkim literowe) i symboliczne wzory oraz dodatkowa umiejętność, jaką jest planowanie ruchu ręki, w przypadku dzieci zaczynających naukę pisania.

• 

• 

Zestaw niebieski pozwala ćwiczyć naśladowanie sekwencji (układanie tożsamych obrazków pod przykładowym rytmem). Z kolei zestaw czerwony dotyczy kolejnego etapu pracy z sekwencją, czyli kontynuowania danego rytmu.

• 

• 

Analogicznie, jak w przypadku sekwencji, zestaw niebieski pozwala ćwiczyć naśladowanie – tym razem szeregu (korzystając z obrazków do wycięcia), z kolei zestaw czerwony – jego kontynuowanie. Szeregi zestawu dla najmłodszych dotyczą wielkości obiektów i liczebności zbiorów. Na kartach dla dzieci w wieku 5-6 lat dodatkowo pojawiają się szeregi powiązane z następstwem czasu i pokonywaniem odległości, przestrzeni.

• 

• 

• 

Zestaw pokazuje, że sekwencje słuchowe ćwiczyć można równolegle i ściśle na przykład z nauką czytania, przechodząc od rytmów samogłosek do różnorakich sekwencji sylab. Dla rodzica lub terapeuty tego rodzaju karty pracy mogą okazać się źródłem wielu pomysłów. Tworzyć można np. zadania w oparciu o te same lub różne samogłoski – I I I…, A O A…, samogłoski z sylabami – A PA A …, sekwencje tych samych lub różnych paradygmatów – PA PE PA …, BE LO LO BE …, sylab wyłącznie otwartych lub zamkniętych lub mieszając je – FU WU WU, FI IF FI.. .

Dobrze znane pedagogom ćwiczenie słuchowo- pamięciowe (powtarzanie zdania z dodaniem kolejnego wyraz) okazje się być ciekawą modyfikacją sekwencji słuchowych (lub wzrokowych w przypadku równoczesnego czytania przykładowego zdania).

• 

• 

Ćwiczenia z tej kategorii dotyczą wysłuchiwania rymów. W niektórych przypadkach zadanie dziecka polega nie tylko na ocenie, czy słowa się rymują, ale także należy szukać i tworzyć własne rymy.

Ocena poprawności nazywanych przez zwierzę obrazków jest doskonale zaaranżowaną zabawą ćwiczącą różnicowanie przez dziecko głosek. Komentowanie, a ścisłe osądzanie czyjejś, w tym wypadku żółwiowej mowy (nie dziecka), to psychologicznie sprawdzony zabieg, a równocześnie doskonała forma motywacji dziecka do ćwiczeń.

• 

• 

Ćwiczenia z tworzeniem czasowników i rzeczowników dotyczą tworzenia istniejących słów, jak i psudowyrazów. Dziecko, na przykład, analogicznie, jak w przedstawionym na karcie przykładzie, samodzielnie wymyśla nazwę dla abstrakcyjnego zwierzątka, a następnie na jej podstawie próbuje utworzyć czasownik, czyli określić, co robi wymyślony bohater.
Istnieją również tradycyjne ćwiczenia, w których należy nazwać czynność zilustrowaną obrazkiem.

• 

• 

• 

Sporą część zestawu niebieskiego stanowią karty pracy przygotowane pod kątem ćwiczeń percepcyjnych. Dziecko rysując po śladzie ma możliwość doskonalić linie poziome, pionowe, krzyżyki, kwadraty, koła, a na kolejnych etapach (już w węższym zakresie) zamalowywanie określonych przestrzeni lub dorysowywanie brakujących elementów.

Dodatkowo, wszystkie karty pracy z pozostałymi rodzajami zadań zawartymi w zestawie niebieskim, zostały wzbogacone o element ćwiczenia grafopercepcyjnego – to tzw. rysowanie drogi, linii łączącej dwa obiekty znajdujące się po przeciwnych stronach karty pracy (lewej i prawej lub górnej i dolnej). Dziecko ma wiele możliwości doskonalenia manualnych umiejętności.

Pamiętajmy, że dysleksja to problem życiowy, nie szkolny czy przedszkolny, a więc jej objawów doszukać się można w różnych dziedzinach życia i w różnym wieku. Więcej na ten temat we wpisie o ćwiczeniach uruchamiających strategie lewopółkulowe.

Pomoce do kupienia w Wydawnictwie WIR.

Nie chcesz, by ominął Cię kolejny wpis? Polub Przystanek Rodzinka na Facebooku.

Lubię