Ogrom wydawanych obecnie publikacji dla dzieci dotyczących środowiska oraz ochrony przyrody cieszy. Młodym obywatelom Ziemi potrzeba edukacji ekologicznej, szczególnie teraz, gdy świadomość nieodwracalnych zmian klimatycznych nie napawa optymizmem. Są potrzebne zwłaszcza książki dla dzieci o ekologii, klimacie i przyrodzie, które nie skupiają się na przytłaczającej wizji dotyczącej życia na naszej planecie, ale rozbudzają drzemiące w dzieciach poczucie sprawczości i wiarę w skuteczne działanie jednostki. Przedstawiam wartościowy pakiet 5 takich publikacji – 4 popularnonaukowe i 1 fabularyzowaną.
“Plastik fantastik?”
Zaczyna się bardzo niewinnie, ciekawie, prawie bajkowo. Dawno temu, bo w 1992 roku, sztorm spowodował, że z kontenerowca na środku Pacyfiku wysypały się do oceanu tysiące plastikowych zabawek do kąpieli. Po latach znajdowano je na plażach niemal na całym świecie. Co więcej — właściwie prócz utraty koloru, mogły dalej spełniać swoje funkcje. Niesamowita historia wszędobylskich żółtych kaczuszek, które tropić można na niemal wszystkich kartach książki, doskonale pokazuje właściwości plastiku — trwałość i lekkość.
Do zalet tworzywa sztucznego dołącza prezentowana kilka rozkładówek dalej prostota produkcji, w tym niskie koszty i łatwość formowania dowolnego kształtu produktów. Niezaprzeczalna wartość plastiku kryje się również w jednorazowych, przez co bezpiecznych i sterylnych strzykawkach oraz innych przyrządach medycznych wykonanych z tworzywa sztucznego, również rękawiczkach czy pojemnikach na lekarstwa, które razem pozytywnie wpływają na życie i zdrowie ludzi.
Co ciekawe, historia tego cudownego tworzywa nie sięga zamierzchłych czasów. Jednak masowa produkcja plastiku zdominowała życie człowieka już 50 lat po jego odkryciu. Zastępowanie butelek szklanych — lekkimi, nietłuczącymi się i poręcznymi plastikowymi oraz rozpowszechnienie wszelakich plastikowych (tańszych i lżejszych) naczyń w kuchni spowodowało, że obecnie używamy ponad 315 mln ton plastiku rocznie!
“Plastik fantastik?” pełen jest podobnych ciekawostek, które zaskakują, szokują i dają do myślenia.
Dryfująca wyspa plastikowych odpadów na Oceanie Spokojnym nazywa się Wielką Pacyficzną Plamą Śmieci i jest pięć razy większa niż terytorium Polski!
Badacze szacują, że — jeśli nic się nie zmieni — już w roku 2050 w oceanach będzie więcej plastiku niż ryb!
Wspominane wielokrotnie zalety plastiku, czyli trwałość, lekkość, niskie koszty produkcji przyczyniły się do masowej produkcji, a to paradoksalnie okazuje się przekleństwem dla świata i ludzkości. Wytrzymały plastik, ciężko przetwarzać. Ponadto nie ulega naturalnemu rozkładowi — zakopana w ziemi szczoteczka do zębów pozostaje niemal taka sama przez 1000 lat!
“Plastik fantastik?” to wciągająca rozprawa dla najmłodszych na temat roli fantastycznego, ale i jednocześnie z roku na rok coraz bardziej kłopotliwego plastiku w naszym życiu. Jest lekturą wartościową merytorycznie, zwięzłą treściowo i okraszoną oszczędnymi (nawiązującymi do stylistyki plakatu i broszur informacyjnych) kolorowymi ilustracjami.
Na szczęście przywołana na początku publikacji łagodna metafora oceanicznej wanny pełnej kąpielowych plastikowych zabawek nie odstrasza czytelnika już na wstępnie, jak inne nasiąknięte dramatyzmem ekologiczne lektury. Mamy za to możliwość zapoznać się z rzeczowo przedstawioną argumentacją autorów i codziennymi rozwiązaniami ograniczającymi zużycie plastiku. Sporo w niej również przykładów rozwiązań stosowanych w innych państwach (np. automaty w Danii, do których można wrzucać puste butelki, a które wydają w zamian pieniądze czy regulacje prawne dotyczące zakazu używania plastikowych torebek w Bangladeszu, czy Rwandzie). Proekologiczne inicjatywy, w tym 19-letniego (!) założyciela organizacji Ocean Cleanup, nie tyle napawają czytelnika nadzieją, ile pokazują, że każdy — młodszy i starszy — świadomy obywatel świata może mieć wpływ na losy Ziemi.
“WODA – źródło życia. Wszystko o najważniejszej substancji na Ziemi”
Wszechobecna (stanowi od 60 do 80% masy ciała człowieka, pokrywa 70% powierzchni Ziemi), życiodajna (bez wody nie byłoby życia na ziemi, to właśnie w wodzie 3,5 miliarda lat temu zaczęło tworzyć się życie), jako żywioł jednak nieokiełzana (sieje spustoszenie poprzez fale tsunami, gwałtowne powodzie sztormowe czy błyskawicznie powstającą gołoledź), bezcenna, choć niedoceniana i stale marnowana. Taka jest woda. Takie też jej oblicze prezentują autorki – świadome wartości ‘najważniejszej substancji na Ziemi’.
Początkowo mocno popularnonaukowa narracja publikacji dotyka kwestii pochodzenia wody na Ziemi, w efekcie również całego życia na kuli ziemskiej, także fizykochemicznych właściwości. Chwilę później przechodzi w równie przystępną i edukacyjną opowieść przypominającą fragmenty dobrego podręcznika do przyrody (rodzaje wód, obieg wody w przyrodzie, wpływ wody na pogodę).
Pojawiające się okazjonalnie na początku książki tematy dotyczące nieustannie zmieniającego się układu zależności między człowiekiem a przyrodą (nadmierne zużycie wody w rolnictwie i przemyśle wydobywczym, fenomen “wody wirtualnej” – tej, której nie widać, choć jest niezbędna podczas wytwarzania praktycznie każdego artykułu na świecie) przybierają na sile dopiero w połowie lektury.
Prezentowane zagadnienia — dotyczące m.in. konsekwencji nadmiernego zużycia wody (wysychanie ujęć wody pitnej, wzrost zanieczyszczeń w malejącej ilości wody, zapadanie się ziemi, pęknięcia w domach i na ulicach), nieprzemyślanej, wręcz niesprawiedliwej gospodarki zasobami wodnymi czy szkodliwej działalności człowieka — cechuje rzetelny obiektywizm.
Omawiane kolejno naglące globalne problemy pozbawione są jednak znamion katastrofizmu, czarnych wizji czy niedopowiedzeń wynikających z braku wiary w możliwe zmiany. W warstwie graficznej przeważa spokojny błękit, miejscami turkus i granat. Ilustracje fabularyzujące popularnonaukową narrację (scenki sytuacyjne, obrazki przypominające komiksowe kadry) równoważną się z naukowymi schematami i infografikami.
Edukacyjny wymiar publikacji nie kryje się w zastraszaniu, ale w czytelnie opisywanych pomysłach zapobiegającym niekorzystnym zmianom (np. hydroenergetyka) i jasno przedstawianych i możliwych do realizacji przez każdego człowieka (w tym dziecko) propozycjach pozwalających oszczędzać i chronić wodę (m.in. używanie perlatorów w kranach, wykorzystywanie deszczówki do podlewania roślin ogrodowych, używanie ekologicznych modelów urządzeń i oszczędnych programów w pralkach i zmywarkach, świadome i oszczędne zakupy, ograniczenie konsumpcji na rzecz wielokrotnego użycia artykułów, możliwa rezygnacja z plastiku wokół siebie…).
“OCIEPLENIE KLIMATU. Na czym polegają zmiany klimatyczne na Ziemi?” – książki dla dzieci o ekologii
Publikacja jest rzetelnie przygotowanym kompendium wiedzy z szeroko rozumianej ekologii, choć tytuł książki kieruje uwagę czytelnika na jeden — za to ogromny — aspekt oddziaływań pomiędzy człowiekiem a jego środowiskiem.
Autorka rozpoczyna wędrówkę po meandrach wiedzy właśnie od zmian klimatycznych następujących dziś, ale i przeszłości klimatycznej Ziemi (również śladów tych następstw widocznych w przyrodzie — m.in. w pniach drzew, w warstwach lodu na Antarktydzie). Prowadzi czytelnika w gąszcz definicji pozwalających rozróżnić klimat od pogody. Przedstawia powody ogromnej różnorodności stref klimatycznych na Ziemi. Rysuje okoliczności występowania pór roku. Na dłużej pochyla się nad efektem cieplarnianym w jego dawnej i naturalnej odsłonie, ale i obecnej — niebezpiecznej, bo powodującej gwałtowne zmiany w składzie atmosfery.
Kilkanaście rozkładówek zwięźle, krok po kroku, przystępnie i na konkretach tłumaczy powody mającej obecnie miejsce nadmiernej emisji gazów cieplarnianych.
Przytaczane są więc proces powstawania, a następnie spalania paliw kopalnych.
Obrazowo przedstawiona zostaje — poprzez schematy i infografiki — nieprawdopodobnie długa wędrówka wytwarzanych surowców potrzebnych do produkcji produktów, a następnie ich droga między kolejnymi fabrykami, przez transport do docelowego sklepu, krótkotrwałe używanie przez konsumentów i wreszcie wieloletnie (lub kilkusetletnie) rozkładanie na śmietnisku.
Czytelnik może liczyć na czytelne omówienie konkretnych zmian możliwych do przeprowadzenia przez każdego człowieka. Poznaje więc “triki” pozwalające w prosty sposób oszczędzić energię, ale i przykłady korzystnych dla klimatu zmian w codziennym menu.
Czy faktycznie, jak prognozują naukowcy, Ziemia wkrótce zamieni się w planetę Wenus (gdzie średnia temperatura wynosi aż 462°C)? Czy Wenecja wkrótce utonie pod wodą (regularne podtopienia, czyli acqua alta, to już przecież codzienność wenecjan)? Kiedy rafy koralowe całkowicie obumrą (częstość ich blaknięcia potroiła się w stosunku do połowy lat 80. XX wieku!)? To pytania, na które ciężko jednoznacznie odpowiedzieć czytelnikowi.
Podczas lektury, a na końcu ze zdwojoną siłą, choć nie wypowiedziane wprost, powraca jednak kluczowe pytanie — jak Ty zmieniasz na lepsze klimat Ziemi? Czy stać Cię na te kilka drobnych wyrzeczeń?
“ŚMIECI – najbardziej uciążliwy problem na świecie!” – książki dla dzieci o ekologii
Śmieci od zawsze budziły pejoratywne skojarzenia. Kiedyś były nimi bowiem wyłącznie resztki jedzenia i nieczystości. Dzięki książce Gerdy Raidt “ŚMIECI — najbardziej uciążliwy problem na świecie!” słowo to nabiera wielu innych znaczeń.
Po pierwsze, wraz z rewolucją przemysłową, masową produkcją plastiku, nadmiernym konsumpcjonizmem śmieciem okazuje się być prawie każda kupowana i używana przez nas rzecz (!). Nie tylko opakowania po produktach, ale i same produkty w końcu trafiają na wysypisko. Śmieci okazują się istotną częścią życia, są wszechobecne (chociaż czasami ukryte) i nieśmiertelne (jak chociażby plastik, który zatacza w przyrodzie niebezpieczne koło). Były, są i będą. Może kiedyś będziemy wytwarzać ich mniej…
Rys historyczny różnorodnych odpadów pokazuje, że problem śmieci narastał powoli (kiedyś wyrzucano je po prostu przez okno na ulicę), a wraz z uprzemysłowieniem rozrósł się do astronomicznych rozmiarów — w przenośni i dosłownie. Dziś śmieci znajdują się bowiem nawet w kosmosie, nie wspominając o ośmiotysięcznikach, czy morzach i oceanach, na których odkrywa się nowe wyspy — wysypy śmieci.
Po drugie, śmieci są kosztowne, biorąc pod uwagę nakłady środków i pracy, jakie pochłania ich wywóz, spalanie, utylizacja i recykling. Co więcej, niektóre ekomafie (m.in. włoska) szybko dostrzegły, że na nielegalnych wywozach śmieci zarabia się dużo więcej niż na narkotykach. Skutkuje to rozrastaniem się miejsc niedozwolonego składowania śmieci, skażeniami środowiska, zasypywaniem odpadkami uboższych krajów, których regulacje prawne są niejasne lub po prostu mniej surowe.
Ale, po trzecie, śmieci mogą być też sztuką, o czym przekonywał m.in. Marcel Duchamp, przekazując na wystawę pisuar (eksponat zatytułowany Fontanna). Dodatkowo coraz częściej ludzie przedłużają życie niepotrzebnym, a niezniszczonym rzeczom i wykorzystują je na co dzień w twórczy sposób. Śmieci stają się także powoli budulcem nowych domów.
Autorka nie zostawia czytelnika z wymienionymi kwestiami do przemyślenia i problemami do rozwiązania. Podaje konkretne przykłady skutecznej walki z nadmiarem śmieci. Co najważniejsze, skupia się na codziennych zwykłych czynnościach, nawykach (zakupy robić zawsze z listą i swoimi torbami, nie kupować na zapas, stara się pakować produkty do swoich opakowań, rezygnować z reklamowych gazetek i rozdawanych gadżetów, kupować produkty trwalsze zamiast jednorazowych bubli) oraz przestrzeni własnego domu, ogródka lub osiedla (np. stosować wymianę zabawek i książek ze znajomymi, papieru używać dwustronnie, zorganizować własny kompostownik). Proste działania każdego człowieka mogą uchronić naszą Ziemię przed ekologiczną katastrofą.
“Strajk” – książki dla dzieci o ekologii
“Strajk” to książka pełna sprzeczności, antagonizmów i zestawień — doskonale i mądrze przemyślanych podczas planowania, pisania, rysowania i wydawania publikacji.
Po pierwsze — malowany w bajkowej stylizacji picturebook wcale bajki nie opowiada. Któregoś dnia pewien ptak przestał śpiewać. Szybko dołączyły do niego inne ptaki. Później reakcje przebiegły już lawinowo.
Koty przestały miauczeń … psy szczekać… a owady bzyczeć.
Tajne porozumienie zwierząt dotyczyło również odmowy współpracy z człowiekiem — krowy nie dawały mleka, kury przestały znosić jajka, zwierzęta z ogrodów zoologicznych i cyrków nie chciały już współdziałać. Świat z niedowierzaniem obserwował pierwszy w historii ludzkości sprzeciw zwierząt wobec wyniszczającej ziemię działalności człowieka.
Po drugie — proekologiczny przekaz zawiera się w kilkunastu zdaniach. Pokusić się nawet można o stwierdzenie, że wymowa publikacji jest zupełnie czytelna również bez słów. Zaciśnięte dzioby odmawiających śpiewu ptaków, zamknięte oczy stłoczonych w stajni krów, odwrócone tyłem do turystów goryle, ospale przepływające pod plamami ropy i kadłubami statków ryby… Pierwsze plany obrazów, czyli zwierzęta, mówią same za siebie! Milcząca cisza, niemy krzyk natury rozbrzmiewa silniej, głośniej niż niejedna wrzawa strajkującego tłumu.
Wnikliwy czytelnik zwróci uwagę również na tła ilustracji. Sceneria drugiego planu pozwala bowiem dostrzec i zrozumieć powód zmiany zachowania zwierząt. I tak w oddali za łąką widać spryskiwane pestycydami pola uprawne czy skutki nadmiernego wyrębu lasów i pozbawionych schronienia wilków.
Animacja książki dostępnej na stronie autorki pozwala dostrzec powód zmiany zachowania zwierząt – https://www.eduardalima.com/O-PROTESTO
Po trzecie — zerknijcie również na wklejki książki. Pierwsza to ta z gąszczem bujnej roślinności. Z kolei zamykająca publikację przedstawia tony przewalającego się plastiku, plamy zanieczyszczeń na oceanach, chmury spalin w powietrzu, pożary lasów, mrowie fabryk, betonowych miast… Ilustracje bez słów, jednak z czytelnym przesłaniem.
Po czwarte — choć picturebook wydaje się być dedykowany najmłodszym czytelnikom (i doskonale spełnia rolę powiastki ekologicznej będącej właściwym pretekstem do rozmów), to jednak śmiało podsunąć go można dorosłym — nieświadomym ogromnych zależności między przyrodą a człowiekiem. Co ciekawe, w historii uwagę czytelnika przykuwa fakt, że do tytułowego strajku zwierząt przyłączają się tez dzieci. Te, które podobno jak ryby ‘głosu nie mają’.
Po piątek — po raz pierwszy książka wydana została w maju 2020 w Portugalii. To szczególna data. Kto z nas nie pamięta nagłej ciszy wiosną tego roku, kiedy pandemia rosła w siłę. Tyle że przewrotnie była to cisza ludzkości — fabryk, zakładów, miast, przemysłu, turystyki (w tym samolotów), handlu (kontenerowców pływających po wodach). Cisza, w której dało się usłyszeć śpiew ptaków. Cisza, w której od dawna niewidziane zwierzęta zaczęły pojawiać się wokół swoich schronisk. Chwila oddechu dla przyrody. Tylko chwila.
“ENERGIA. Niewidzialna, niezbędna i wszechobecna, czyli przewodnik po świecie pełnym energii”
“ENERGIA. Niewidzialna, niezbędna i wszechobecna, czyli przewodnik po świecie pełnym energii” to książka, która wyjaśnia młodym czytelnikom istotę jednego z najważniejszych zjawisk, rządzących naszym światem – energii. Autorzy w sposób przystępny, ale i solidny naukowo, wprowadzają dzieci w tematykę energii, przybliżając jej różne formy oraz zasady przemian.
Książka składa się z kilku rozdziałów, z których każdy dotyczy innego aspektu energii – od jej roli w przyrodzie, przez technologie pozyskiwania, aż po zagrożenia związane z jej nadmiernym wykorzystaniem. Autorzy umiejętnie wykorzystują ilustracje oraz proste analogie, dzięki czemu nawet skomplikowane zjawiska stają się zrozumiałe dla młodych czytelników. Grafiki są nie tylko estetycznie wykonane, ale też przemyślane pod kątem pedagogicznym.
Szczególną uwagę zwraca fakt, że książka nie zatrzymuje się tylko na wyjaśnieniu, czym jest energia. Podkreśla że wartością dodaną jest wskazanie na związek pomiędzy postępem cywilizacyjnym a sposobem pozyskiwania i wykorzystywania energii. Książka nie omija też kwestii ekologicznych, pokazując, jak decyzje energetyczne wpływają na klimat i środowisko naturalne.
Książka, mimo trudnego tematu, jest ciekawa i angażująca. Dzieci z zainteresowaniem śledzą opisane w niej przygody, które są nie tylko wciągającą lekturą, ale również źródłem cennej wiedzy.
“ENERGIA. Niewidzialna, niezbędna i wszechobecna, czyli przewodnik po świecie pełnym energii” to kompendium wiedzy o energii, które nie tylko wyjaśnia, czym jest energia, ale również pokazuje, jakie ma znaczenie w naszym codziennym życiu.
„Razem uratujemy świat!”
„Razem uratujemy świat!” Gerdy Raidt, autorki wielokrotnie nagradzanej książki “Śmieci. Najbardziej uciążliwy problem na świecie”, to zaproszenie do podróży przez zagadki zmian klimatycznych i ekologicznych wyzwań. Jeśli szukasz inspiracji, jak porozmawiać z dziećmi na temat ochrony naszej planety, ta książka jest dla ciebie!
„Razem uratujemy świat!” to krok w stronę edukacji ekologicznej dzieci. Gerda Raidt udowadnia, że ochrona środowiska może być tematem fascynującym i wzbudzającym pozytywne emocje. Ta książka nie straszy ciemną wizją katastrofy ekologicznej, przeciwne – jest nie tylko pouczająca, ale też inspirująca i pełna nadziei.
Gerda Raidt prowadzi nas przez ważne tematy związane ze zmianą klimatu i odpowiedzialnością człowieka za naszą planetę. Zadaje wiele pytań, które skłaniają do refleksji, przytacza argumenty za i przeciw konkretnym rozwiązaniom i zachęca do podjęcia działań na rzecz ochrony środowiska.
Autorka w przystępny sposób przedstawia zagrożenia związane z nadmierną eksploatacją środowiska, marnotrawstwem i nieodpowiedzialnym konsumpcjonizmem. Jednak nie tylko mówi o problemach – proponuje również konkretne rozwiązania, które każdy z nas może wdrożyć już dziś.
„Razem uratujemy świat!” to inspirująca i mądra książka dla dzieci, która wprowadza je w świat ekologii i zachęca do aktywnego działania na rzecz naszej planety. To lektura, która edukuje, pobudza wyobraźnię i inspiruje do zmiany nawyków na bardziej ekologiczne.
Jeśli jesteś rodzicem, który pragnie poruszać temat zmian klimatycznych z dziećmi, ta książka będzie doskonałym narzędziem do rozmowy na ten temat. Polecam ją wszystkim rodzicom, nauczycielom i opiekunom, którzy pragną zaszczepić młodym umysłom miłość i troskę o naszą planetę. „Razem uratujemy świat!” jest doskonałym startem do zbudowania lepszej przyszłości dla nas wszystkich.
Wszystkie recenzowane wyżej książki dla dzieci o ekologii wydało wydawnictwa Babaryba, którego działalność wydawnicza mocno skupia się na edukacji ekologicznej (wydawanie ekologicznych publikacji dla dzieci, propagowanie ekologicznego stylu życia, organizowanie webinarów poświęconych współczesnym problemom środowiska naturalnego).
Książki dla dzieci o ekologii nabyć można w pakiecie (link znajdziecie tutaj) lub każdą z osobna.
Zanikające piękno natury okiem znakomitych przyrodników wszech czasów poznać można poprzez „Wielkie przygody w świecie przyrody”.
Dla młodych botaników i zoologów z wyobraźnią i poczuciem humoru polecamy zwariowane atlasy roślin i zwierząt, czyli „Elegantki, trucicielki i inne ziółka” oraz „Narwańcy, uwodziciele, samotnicy”.
