Rola dziadków jest nie do przecenienia. Kultywują tradycje, darzą wnuków bezgraniczną miłością, są wyrozumiali, tolerancyjni, z większym dystansem i spokojem patrzą na świat. Ich udział w wychowaniu wnuków jest nieustannym tematem nie tylko rozpraw psychologicznych, ale przede wszystkim dziecięcych książek, ku wielkiej uciesze młodych i dorosłych już czytelników.
Wielkimi krokami zbliża się święto naszych ukochanych: Babci i Dziadka. Z tej okazji przygotowałam listę 35 książek, w których grają oni główną lub znaczącą rolę. Tworząc wpis, zdałam sobie sprawę z ogromnej ilości książek, w których temat relacji dziadków z wnukami, ich doniosłej roli w kształtowaniu się tożsamości młodego człowieka stanowi kanwę lub przynajmniej tło wydarzeń. Oto nasze typy.
Cudowna wyspa dziadka, Benji Davies
W warstwie dosłownej 2- czy 3-latek śledzić może podróż dziadka i wnuka odbywającą się statkiem wśród oceanu stromych dachów (okręt płynący pomiędzy domami? – dla młodego czytelnika z nieograniczoną wyobraźnią to nic dziwnego, tylko więc dorosłemu realizm każe poddać w wątpliwość logiczność dostrzeżonego obrazu). Wędrowcy zatrzymują się na upalnej, porośniętej gęstą dżunglą, dziewiczej tytułowej “cudownej wyspie”, której rajskość jest idealnym tłem dla przygód nierozłącznej (do tej pory) dwójki. Nadchodzi jednak czas powrotu. Chłopiec wraca sam, gdyż dziadek decyduje się zostać na wyspie. Tu nie potrzebuje laski, ma mnóstwo przyjaciół, jest szczęśliwy.
Z drugiej strony w warstwie metaforycznej mamy pożegnanie, starość, chorobę i śmierć, choć żadne z tych słów nie pada w książce. Dzięki temu historia może okazać się ukojeniem dla młodego czytelnika przeżywającego rozterki dotyczące przemijania bliskich, nieuchronnego kresu doczesnej wędrówki człowieka.
Prosta, subtelna, a jednocześnie niesamowicie mądra treść i iście rajskie ilustracje.
Ninka, Dziadku chodź!, Karolina Lijklema
To jednak z trzech części serii o kilkuletniej Nince. Opowiada o bliskiej relacji dziadka z wnuczką. Dziadek – staruszek, którego życie i teraźniejszość coraz bardziej mieszają się z przeszłością, młodzieńczymi retrospekcjami i snem. Wnuczka – pomocna, rozmowna, ale i chętnie słuchająca wspomnień ukochanego dziadka. To jej przypada rola towarzyszki i przewodniczki po mglistym labiryncie współczesnego miasta (w większości widzianego we śnie), a przede wszystkim po miejscach nowych, do których musi, z racji wieku i stanu zdrowia, przeprowadzić się dziadek.
W książce mamy do czynienia ze zamianą tradycyjnie pełnionych przed dziadka i dziecko ról. Tutaj Ninka – wnuczka, staje się dającą oparcie, troskliwą i mądrą nauczycielką, powierniczą myśli potrzebującego troski i miłości dziadka. Nostalgiczna historia ma swój radosny akcent – w końcowej scenie dziewczynka staje się również animatorką zabawy mającej imitować nieustannie wyobrażaną przez dziadka podróż tramwajem.
Kolejna wzruszająca opowieść, tym razem jednak opatrzona nastrojowymi, stonowanymi i ascetycznymi ilustracjami.
Babcie od A do Z, Dziadkowie od A do Z, Reguera Raquel Diaz
Bogato ilustrowany album babć (29) i dziadków (30) wraz ze szczegółowym, wyrafinowanym językowo, często metaforycznym, opisem stanowi tak naprawdę unikalny katalog przymiotów, atrybutów, a niejednokrotnie i przywar najstarszych i niezastąpionych członków każdej rodziny.
Ci młodsi czytelnicy, i ci starsi również, na pewno odnajdą tutaj swoich dziadków w jednej osobie lub, tak jak moi synowie, stworzą obraz dziadka lub babci będący kompilacją kilku charakteryzowanych bohaterów i bohaterek.
Spójność obrazu z tekstem to zasługa Reguer Raquel Diaz znanej już w Polsce ilustratorki i pisarki w jednej osobie. Każdy wizerunek, każdy słowny portret kipi szczegółami. Opisy są nieprawdopodobnie wnikliwe, z pełną świadomością mogę również napisać, że wyczerpujące, ale i zostawiające miejsce na czytelnicze zindywidualizowane dopowiedzenie. To typ książek nie na jeden wieczór. Chciałoby się napisać, że na całe życie. Podążając tym tropem, nie zdziwiłby mnie widok tych książek w prezentowych torebkach przygotowanych z okazji zbliżającego się Dnia Babci i Dziadka.
Lektury pokazują i uświadamiają niezastąpioną rolę babci i dziadka w życiu dziecka. Takie przesłanie płynące z książek, w połączeniu ze słowem dziękuję, to cudowny prezent.
Dziadek Tomek, Štěpána Zavřela w opracowaniu tekstowym Mafry Gagliardi
„Dziadek Tomek” pod płaszczem bogato ilustrowanej bajki o pewnym cudownym dziadku opowiada o niezastąpionej międzypokoleniowej więzi wnucząt i dziadków, sile wyobraźni, szczęściu, które może mieć różne definicje, szerzej o uległości mas i społeczeństw wobec reguł, nakazów i władzy, a także o niebezpieczeństwach, jakie może za sobą nieść państwo zarządzane przez totalitarnych przedstawicieli. „Dziadek Tomek” to równocześnie bajka, fantastyka i antyutopia. Wydany po raz pierwszy w 1984 roku (!) nadal prezentuje aktualne przesłanie.
Cała recenzja znajduje się we wpisie – „Dziadek Tomek” – dziadkowie i dzieci w walce o wolność i miłość.
Wypożyczalnia babć, Maria Marjańska Czernik
Absurdalny tytuł? Tylko pozornie. Przesłanie książki nasuwające się po lekturze rozwiewa dorosłe i dziecięce wątpliwości dotyczące tytułowych niedorzeczności. Wypożyczalnia to przecież miejsce, w którym można wypożyczyć coś, czego potrzebujemy, a czego nie posiadamy. Skoro w dzisiejszych czasach dzieci (których przedstawicielami są bohaterowie książki, czyli Mały, Większy i Duży) odczuwają tęsknotę za babcią (jedna mieszka daleko, inna nie ma dla wnuka czasu i serca, a trzecia po prostu zmarła), a ponadto współcześni rodzice zabiegani są na potęgę, z pomocą przyjść może właśnie taka wypożyczalnia. W książce jej przedstawicielką jest Jasna, która wraz z Czarną i Siwą postanawiają spełnić marzenia chłopców, zadziwiająco zwyczajne pragnienie posiadania babi – osoby, która wysłucha, zrozumie, pocieszy, porozmawia i pobędzie z wnukiem.
Dla dorosłych to smutna opowieść o samotności współczesnych dzieci, głodnych uczuć, poszukujących bliskości z drugim człowiekiem. Dla najmłodszych to szczęśliwie kończąca się historia, bo, jak mówi Jasna do jednego z bohaterów, nie martw się, nie jesteś za duży. Nigdy nie będziesz za duży na babcię.
Sklep z babciami, Dominika Gałka
Z analogiczną koncepcją spotkać się można w wyżej wymienionej książce. Wcześniej opisywana pozycja nosi znamiona przypowieści, m.in. ze względu na symboliczne, po trosze alegoryczne imiona bohaterów. Z kolei w Sklepie z babciami mamy dokładnie sprecyzowany czas akcji (lipiec po trzeciej klasie szkoły podstawowej), miejsce (pasmanteria Pętelka) oraz konkretnie nazwanych bohaterów (Wojtek – niespełna czwartoklasista, Róża, Malwina i Marysia – czyli sklepowe babcie). Nie sposób nie wspomnieć o ilustracjach Macieja Szymanowicza, dzięki którym wizerunek zapracowanych rodziców zostaje ocieplony. Wyraźne barwy, żartobliwie karykaturalne postacie babć, rodziców i Wojtka okraszają całkiem sporą, jak dla mojego czterolatka, treść.
Picturebook portugalskiej ilustratorki i autorki, laureatki m.in. International Award for Illustration to pokazany z perspektywy małego chłopca jeden dzień z życia dziadka zestawiony z dniem jego młodszego sąsiada. Konfrontacja starości i młodości, tym samym beztroski, spokoju z zapracowaniem, pośpiechem, pędem za życiem. Staruszek i młodzieniec – w rzeczywistości mają ze sobą wiele wspólnego, choć dzielą ich lata.
To właśnie czas gra w książce główną rolę. Z jednej strony czas, którego dziadek – staruszek ma teraz paradoksalnie dużo, z drugiej strony wyścig z czasem Doktora Sebastiana, który z kolei “nie ma chwili do stracenia”, jednak często “zapomina o upływającym czasie”. Taka kolej rzeczy.
Wyraziste kolory (gra czerwonego, zielonego i żółtego), lapidarna treść, jasny przekaz.
Urodziny dziadka, Jan Godfrey, Estelle Corke
Ciekawa propozycja lektury z dzieckiem tłumacząca w bardzo obrazowy sposób tajemnicę umierania i nowych narodzin, ale z Bogiem i Nowotestamentowym wyobrażeniem Nieba w tle.
Opowieść jest zapisem rozmów wnuczki z dziadkiem. Dialogów przepełnionych porównaniami zmieniającej, dojrzewającej, przekwitającej i na nowo rodzącej się przyrody do przemijającego w podobny sposób człowieka. A wszystko za sprawą błyszczącej łopaty – urodzinowego prezentu, z pomocą którego dziadek z wnuczką sadzą pestkę wiśni, dając początek nowemu życiu.
Czarne życie, Różowe życie, Amanda Eriksson
Nie raz na blogu wspominałam trylogię szwedzkiej pisarki. Jednak pierwszy raz pojawiają się tylko dwa spośród trzech tytułów tej serii. Wszystko za sprawą dziadka, który we wspomnianych częściach pełni ważną rolę. To dziadek, z którym można konie kraść, a dokładnie urządzić pogrzeb znalezionej w piwnicy myszy (wychodząc naprzeciw oczekiwaniom wnuczki, która pewnego dnia oznajmia, że “też chce mieć pogrzeb”) lub dokonać diametralnej zmiany wystroju pokoju i codziennej garderoby (spełniając jedno z wielu pragnień, tym razem o byciu księżniczką z różowym pokojem i różowymi ubraniami). Ot taki zwyczajny, a jednak nieprzeciętny dziadek.
Esben i duch dziadka, Kim Fupz Aakeson
Przejmująca opowieść o utracie dziadka, która podopowiada, jak pogodzić się ze śmiercią bliskiej osoby.
W książce bezpośrednio poznajemy właściwie tylko ducha Dziadka, który przez kilka nocy z rzędu odwiedza wnuka, gdyż z jego pomocą próbuje przypomnieć sobie, o czym zapomniał, a co uniemożliwia mu odejść w spokoju z tego świata. Dziadek i wnuk przeżywają wspólne przygody, wspominają sobie najlepsze chwile swojego życia razem, a nade wszystko po prostu rozmawiają.
W książce wyraz Dziadek zawsze pisany jest dużą literą – to wiele nam mówi o znaczeniu Dziadka w życiu wnuka, równie dużo, jak ilustracje (autorstwa Evy Eriksson) przedstawiające wspólne chwile głównych bohaterów.
Więcej o książce w mojej recenzji tutaj.
Czy umiesz gwizdać, Joanno? Ulf Stark
Przyjaźń, potrzeba posiadania dziadka, radość bycia razem, ale i pożegnanie, to najsmutniejsze w życiu, bo ostatnie i niespodziewane.
Poruszane w książce tematy to sprawy wagi ciężkiej, ale opowiedziane z lekkością, ba – z humorem, między innymi za przyczyną pierwszoosobowej dziecięcej narracji. Relacja i komentarz spoczywa bowiem w ustach kilkuletniego Ulfa, przyjaciela Bertila, który to też, tak jak jego kolega, chciałby mieć dziadka. A gdzie można znaleźć staruszka z dużą ilością wolnego czasu, usilnie poszukującego zajęć i towarzystwa dla zabicia nudy? W domu starców! Nie inaczej. Tam właśnie chłopiec poznaje Nilsa, staruszka, którego mianuje swoim dziadkiem. Zwyczajne starcze zaniki pamięci, demencja, ale i potrzeba bliskości drugiej osoby nie wywołują sprzeciwu ze strony lokatora domu starców. Ostentacyjne mianowanie Bertila na wnuczka Nilsa dokonuje się w stołówce. Późniejsze przygody trójki przyjaciół śledzi się z coraz szerszym uśmiechem na ustach. Symboliczną jest scena, której Bertil nie znajduje dziadka w jego pokoju, a zastaje opróżnioną z rzeczy pustkę. Pustkę, którą odczuwa się równocześnie podczas żałoby po stracie bliskiej osoby.
Lekki uśmiech wraca na usta czytelnika, gdy w scenie pogrzebu Bertil zdobywa się na odwagę i wygwizduje ćwiczoną przez długi czas dla dziadka melodię “Czy umiesz gwizdać, Joanno?”.
Basia i zegarek, Zofia Stanecka
Nietypowa, bo nostalgiczna i wzruszająca część serii o Basi. Wszystko za sprawą zegarka – prezentu dla wnuczki od ukochanego Dziadka Henryka. Z pomocą tak prozaicznego przedmiotu, a nade wszystko za sprawą Dziadka przyjdzie Basi odkryć prawdy dotyczące niebłagalnie biegnącego czasu i nieuchronności ludzkiego przemijania. Na szczęście wszystko to w ciepłych i bezpiecznych ramionach Dziadka.
Więcej o książce w mojej recenzji tutaj.
To melancholijna historia o umierającej babci powracającej do domu ze szpitala. Wizyty gości, przyjaciół, sąsiadów chcących się pożegnać przywodzi mi na myśl nierozumianą do dzisiejszego dnia koncepcję stypowych rodzinnych uroczystości odbywających się po pogrzebie. Główna bohaterka jest bierną uczestniczką tego spotkania. Pochłonięta snem, może odpoczynkiem, przemyśleniami staje się schronieniem (za sprawą swojej chusty) dla dwójki wnucząt, szukających spokoju, miejsca, gdzie można myśleć i mówić, co się chcę: “Potem myśleliśmy o babci./ A co, jeśli umrze? – zastanawialiśmy się./A co, jeśli przestanie oddychać?”.
Naturalizm wizerunku babci i poetyckie wtrącenia potęgują refleksyjny charakter opowieści.
Czarna ziemia, biały warkocz.
Białe kamyki, czerwone kwiaty.
Chusta w kwiaty, czarne frędzle.
Donice bez kwiatów.
Kwiaty bez donic.
Życie bez babci.
Babcia bez życia.
Beztroska, spokój, arkadyjski krajobraz – idealne miejsce i czas na letnie wakacje wnuczki spędzane z dziadkiem w jego niewielkim domku na jednej z wysp archipelagu.
Dziadek – cierpliwy, wyrozumiały, niepouczający, dający swobodę w odkrywaniu świata, współtowarzysz. Stina – rezolutna poszukiwaczka skarbów i przygód. Duet doskonały, mogący przezwyciężyć każdą przeciwność losu, nawet morską burzę. Bo “Od czasu do czasu przydaje się porządny sztorm. Prawda dziadku?” – chciałoby się odpowiedzieć słowami dziadka: “Co ty powiesz…”.
Przede mną i moimi dwoma wiernymi czytelnikami jeszcze:
Nieustraszona babcia Adela i kosmiczna przygoda, Agnieszka Stelmaszyk
Maciuś i dziadek, Roberto Piumini
Hej, Przedziadku!, Paul McCartney
Dziadek na huśtawce, Renata Piątkowska
Świat według dziadka, Zofia Stanecka
Dziadek Franek, Wojciech Ulman
Mój dziadek był drzewem czereśniowym, Angela Nanetti
Niezapominajka, Agnieszka Świętek
Kot kameleon, Joanna Wachowiak
Niezłe ziółko, Barabara Kosmowska
Niezwyczajna komórka, Marzena Kwitniewska-Talarczyk
Specjalnym sentymentem darzę dwie kolejne pozycję – własne dziecięce książkowe wybory. Z więc tym większym napięciem czekam na reakcje synów po wspólnym ich przeczytaniu.
Babcia też człowiek, Irena Landau
Babcia Kluczykowa, Marian Orłoń
Za nami również lektura książek będących częściami różnych dziecięcych serii, w którym pojawia się dziadek i/lub babcia. Tj.:
Elmer i dziadek Eldo, David McKee
Tupcio Chrupcio. Wizyta u dziadków, Eliza Piotrowska
Jak schować lwa przed babcią, Helen Stephens
Maks jedzie do babci i dziadka, Christian Tielmann, Sabine Kraushaar
Pralki, suszarki, lodówki, Christian Tielmann, Ursula Weller
Kicia Kocia gotuje, Kicia Kocia majsterkuje, Anita Głowińska
Mam nadzieję, że nasza lista zainspiruje niejednego czytelnika do odkrywania kolejnych literackich wcieleń babci i dziadka.
Świetne propozycje! Przyszła mi jeszcze do głowy ksiazka W. Chtomskiej, mądra i oryginalna książka “Klucze do Jelenia”. Tu rządzi, ale też potrzebuje pomocy Babcia Jeleniowa. Także opowiadanie “Dalej niż na wakacje” ze zbioru “Najwyższa gora świata” A. Onichimowskiej, powieść K. Wasilkowskiej “Kobra” i “Noskawery” P. Beręsewicza. To książki z mądrymi, energicznym babciami, które wpływają na wnuczęta i zmieniają świat. Pozdrawiam!
Dziekujemy za kolejne propozycje. Żadnej z nich jeszcze wspólnie nie czytaliśmy z dziećmi. Nazwiska znajome, więc na pewno sprawdzimy.