Z czego wynika fenomen „Duni”? Czy to za sprawą hipnotyzującego wzroku, czyli wielkich i pełnych emocji oczu głównych bohaterów kreślonych ołówkiem Evy Eriksson? Czy może dzięki prostej, niezwykle przejrzystej dla młodego czytelnika warstwie językowej? A może na skutek wzruszającej treści – autentycznie przedstawiającej problemy, z którymi zmagają się młodzi bohaterowie serii? O wszystkich tomach i czynnikach absorbujących kolejne rzesze fanów (niekoniecznie żeńskich) Duni i Fridy we wpisie.
Szwedzki duet – pisarka Rose Lagercrantz oraz ilustratorka Eva Eriksson – stworzył serię siedmiu książek. W kolejności chronologicznej są to:
- „Moje szczęśliwe życie”,
- „Moje serce skacze z radości”,
- „Kiedy ostatnio byłam szczęśliwa”,
- „Życie według Duni”,
- „Do zobaczenia następnym razem”,
- „Szczęśliwy ten, kto dostanie Dunię”,
- „Lepsza miłość niż brak miłości”.
W czym tkwi fenomen „Duni” i dlaczego warto sięgnąć po serię?
Tematyka
Zagadnienia serii skupiają się na uniwersalnych problemach dzieci w wieku wczesnoszkolnym:
- przyjaźni,
- pierwszych zauroczeniach,
- szkolnych perypetiach,
- przygodach w towarzystwie rówieśników.
Przede wszystkim jednak tematyka dotyczy przeżyć, emocji młodziutkiej, doświadczonej przez życie, choć mimo tego szczęśliwej, Duni. Nieprzeciętna jest to osobowość, naznaczona wyjątkowo niełatwą sytuacją rodzinną:
- jej mama zmarła po ciężkiej chorobie, gdy Dunia była mała;
- wychowuje ją tata, z pomocą dziadków;
- pół Włoszka, pół Szwedka, więc często bywa w rozjazdach (ona lub tylko tata);
- jej tata ulega poważnemu wypadkowi i długo dochodzi do zdrowia;
- próbuje zaakceptować nową dziewczynę taty.
Powszechne i znane młodym czytelnikom z autopsji problemy łączą się w książce z zagadnieniami nietypowymi, a przynajmniej rzadko przedstawianymi w książkach dla dzieci. Na szczęście literatura szwedzka nie zna podziału na kwestie dla dorosłych (tzw. tematy tabu) i dla dzieci.
Autentyzm
Z całej serii bije autentyczność emocjonalna bohaterów, ich przeżyć, zachowań. Czytelnik poznaje szeroką gamę uczuć. Może je razem z nimi przepracować, oswoić. Przekonać się, że różne emocje mogą nam towarzyszyć na co dzień, a co ważne „nawet w chwilach nieszczęścia można i wolno odczuwać radość”.
Również język – niepozowany, wiarygodny (proste komunikaty, dynamiczne, emocjonalne dialogi, częste dziecięce tłumaczenia zwrotów i wyrażeń frazeologicznych) doskonale oddaje prawdziwą naturę młodych bohaterów.
Perspektywa i narracja
Autentyzm przeżyć, problemów i autentyzm języka bohaterów wynika z przyjętej narracji – mimo trzeciej osoby narratora, seria napisana jest z perspektywy dziecka.
Rose Lagercrantz z niebywałą lekkością i prostotą pokazuje to, co czują i myślą dzieci oraz w jaki sposób postrzegają świat.
Oczywiście ma się wrażenie, że przygody i emocje bohaterów opisuje Dunia, na co dodatkowo wpływa fakt pisania przez główną bohaterkę książki, której tytuł brzmi dokładnie tak, jak pierwszy tom serii. Ponadto w kolejnych tomach w fabule co jakiś czas pojawiają się wzmianki o kontynuowaniu tej pierwszej książki oraz kolejnych.
Rysunki
Czarno-białe szkicowane cienką kreską rysunki Evy Eriksson nienachalnie współprzedstawiają treść opowieści i emocje młodych bohaterów. Prosta i oszczędna formy, a jednak bogaty przekaz.
Wydźwięk i przesłanie
Niezaprzeczalną wartością lektury serii jest wszechobecny, a niewymuszony optymizm głównej bohaterki, którego od niej można i trzeba się uczyć. Doświadczenia, którymi wypełniane jest jej życie nie należą wyłącznie do tych przyjemnych. Pomimo tego Dunia znalazła sposób na czerpanie radości – „wystarczy” doceniać te małe, najdrobniejsze chwile szczęścia, prozaiczne rzeczy i zdarzenia. Liczyć je przed snem, wspominać je, pisać o nich.
Forma
Seria okazuje się być trafionym wyborem dla samodzielnych czytelników. Tekst drukowany jest co prawda czcionką szeryfową, ale wyraźną i przejrzystą. Ponadto krótkie rozdziały, szerokie marginesy, duże odstępy między akapitami i większa niż standardowo interlinia, sprawiają, że ubywające szybko strony dodatkowo (prócz wciągającej treści) motywują do dalszego czytania.
Niepowtarzalny charakter każdego tomu
Każdy tom serii ma niepowtarzalny charakter – ze względu na dorastającą na oczach czytelnika (ale nie dorosłą na końcu serii) bohaterkę, ciągle nowe przygody i doświadczenia dziewczynki oraz zmieniającą się formę opowieści. Dostrzeżone analogie do konkretnych gatunków literackich lub ich cech zaznaczam w podtytułach kolejnych części wpisu.
„Moje szczęśliwe życie„ – studium przyjaźni
Wieczór. Dunia próbuje zasnąć. Liczy więc…. Nie, nie owce. Wymienia, ile razy była szczęśliwa. Taka właśnie jest – nieprzeciętna. Na pozór tylko nie wyróżnia się na tle swoich rówieśników. Emocjonalnie jest jednak bardzo dojrzałą (jak na swój wiek) i doświadczoną przez życie dziewczynką. Właśnie owy życiowy bagaż, ponadto nieprzeciętny – mimo spotykanych ją okoliczności – optymizm, prostoduszność i niespotykana na co dzień wrażliwość na świat, sprawiają, że ta drobnej postury osóbka skrada czytelnicze serce już od pierwszej strony powieści.
Początkowe karty „Mojego szczęśliwego życia” zapełnione zostają ogólną charakterystyką i krótką biografią młodziutkiej Duni posiadającej korzenie szwedzkie (od strony nieżyjącej mamy) oraz włoskie (jej tata pochodzi z Rzymu).
Jednak w gruncie rzeczy tom „Moje szczęśliwe życie” można nazwać wnikliwym studium przyjaźni – uczucia, które połączyło główną bohaterkę całej serii z Fridą – nowo poznaną koleżanką z pierwszej klasy szkoły podstawowej. Jest to zdecydowanie przyjaźń od pierwszego spojrzenia.
Więź między dziewczynkami nawiązuje się błyskawicznie i pogłębia z każdą chwilą. Jest prawdziwa, składają się więc na nią radości płynące ze zwyczajnej rutyny, momenty codziennych młodzieńczych starań. To te noce spędzone na niekończących się rozmowach, beztroskie godzinne huśtanie, ale i kłótnie, złości i oczywiście szybkie pojednania.
Niestety przyjaźń dziewczynek czeka nie mała próba.
Po przeprowadzce Fridy do innego miasta Dunia czuje ogromną pustkę. Potem przychodzą długie chwile przygnębienia, zobojętnienia, a chwilami niepohamowanego płaczu.
Tęsknota wraca do niej codziennie, gdy tylko dostrzega puste krzesło przy swojej szkolnej ławce.
Najlepszej przyjaciółki nie jest w stanie zastąpić inna zwykła koleżanka, nawet dwie. Smutku nie załagodzi również ukochana prababcia. Ból po stracie Fridy mogą trochę tylko uśmierzyć rozmowy z nowo zakupionymi świnkami morskimi, ale tylko dlatego, że podobne zwierzęta ma jej życiowa powierniczka.
Wyjazd najlepszej przyjaciółki nie przekreśla jednak ich więzi. Duni będzie dane liczyć kolejne dni i chwile, w których będzie szczęśliwa, również z Fridą.
„Moje serce skacze z radości„ – siła retrospekcji
Drugi tom to zapis dalszego ciągu wydarzeń zapoczątkowanych wyjazdem Fridy do Uppsali, czyli rozłąką dziewczynek, z którą żadna z nich nie może sobie poradzić. Jednak ze względu na typ narracji, to głównie o rozterkach Duni, jej wewnętrznych niepokojach i wcale nie pomniejszającej się tęsknocie za przyjaciółką można przeczytać w części: „Moje serce skacze z radości”.
Mimo beznadziejnej sytuacji, w której próbuje się odnaleźć (m.in. nawiązuje nowe znajomości) i przyszłości rysującej się w pesymistycznych barwach, główna bohaterka pozytywnie nastraja się do okoliczności. Tyle tylko, że otoczenie (przede wszystkim wspomniane koleżanki) wcale nie pomaga jej odnaleźć równowagi po wyprowadzce najlepszej przyjaciółki. Mika i Wiki, dwulicowe i egoistyczne rówieśniczki Duni, początkowo jej wierne towarzyszki zabaw, szybko obierają ją sobie za obiekt żartów, kpin i prześladowań. Wszystko dlatego, że Poducha, w którym obie się podkochują, właśnie dla Duni traci głowę. Ot, autentyczna rzeczywistość młodzieńczych lat!
Dunia przez długi czas ze stoickim spokojem znosi pełne szykan odzywki i natarczywe spojrzenia Miki i Wiki. Jednak jej emocje sięgają zenitu, gdy bez żadnej krępacji dziewczyny szczypią ją w szkolnej stołówce.
Dunia daje się wtedy poznać z zupełnie innej strony. Również wizerunek dziewczynki rysowany ołówkiem Evy Eriksson w tej danej sytuacji odbiega od pozostałych portretów Duni. Ta wrażliwa, delikatna osóbka potrafi pokazać pazur (zęby) i zawalczyć o swoją godność.
Sytuacja w stołówce, podczas której Dunia tryska ketchupem z butelki w stronę swoich prześladowczyń (i przez przypadek w nauczycielkę), to zdecydowanie moment przełomowy w książce. Głównej bohaterce w zależności od przyjętej perspektywy (np. taty, nauczycielki, Wiki i Miki) i kolejnych zakrętów akcji, raz narzucona zostaje rola oprawcy, innym razem ofiary.
Jak to jednak w serii bywa, historia musi skończyć się szczęśliwe (informacji tej nie można więc traktować jako zdradzania zakończenia fabuły :)).
Frida, mimo przeprowadzki, jest obecna w drugim tomie. Nierzadko bowiem gości we wspomnieniach Duni. Retrospekcje ich wspólnych przygód i rozmów dają głównej bohaterce siłę do pokonywania przeciwności losu, napawają ją optymizmem, dzięki któremu może skakać z radości mimo beznadziejnych okoliczności.
„Kiedy ostatnio byłam szczęśliwa„ – psychoanaliza w miniaturze
Kolejny tom serii to następne i wcale nie mniej poważne wyzwania, z jakimi przyjdzie zmierzyć się Duni. W przedostatni dzień w pierwszej klasie dziewczynka dowiaduje się, że jej tatę potrącił samochód i w ciężkim stanie leży w szpitalu.
Młodemu czytelnikowi dane jest poznać i zgłębić dokładnie opisywany i rysowany stan emocjonalny młodziutkiej osoby, której życie nie szczędzi bolesnych doświadczeń.
Co i kto pozwoli przetrwać te najtrudniejsze dni jej życia? To uczucie, dzięki któremu po raz kolejny potrafi odnaleźć w sobie ziarno nadziei w beznadziejnej sytuacji. To ktoś, z kim czuje, że zawsze jest szczęśliwa.
„Życie według Duni” – powieść przygodowa
Serie o Duni można czytać po kolei, ale nic nie stoi na przeszkodzie, by zacząć od dowolnego tomu. Na przykład tego, o którym najkrócej można napisać, że jest typową powieścią przygodową dla dzieci – słuchaczy (3-, 4- i 5-latków) oraz tych samodzielnie czytających (6-latków i starszych czytelników).
Czwarty tom to zapis wakacyjnych przygód Duni i Fridy na wyspie, do której ta ostatnia „tęskniła przez całe życie. Nawet o tym nie widząc”. To czas, który cudownie upływa na całodniowych zabawach, wspólnych niekończących się kąpielach, budowaniu szałasów, łowieniu ryb, czytaniu starych baśni, podglądaniu dzikich zwierząt, sprzedawaniu kawy i przekąsek przypływającym na wyspę turystom i tylko od czasu do czasu tęsknocie za tatą.
Idyllicznie upływające chwile przerywa niepokój Duni, która pewnego ranka budzi się, przypominając sobie, że poprzedniego wieczoru jej tata nie zadzwonił, jak do tej pory miał w zwyczaju.
Intuicja nie zawodzi głównej bohaterki. Na wyspę przybywa kuzyn i babcia Duni. Ten pierwszy zdradza dziewczynkom, jego zdaniem, superciekawą tajemnicę – tata Duni ma dziewczynę!
Jak Dunia poradzi sobie w tej zupełnie nowej dla siebie sytuacji i w nowej roli? Na pewno z pomocą przyjdzie jej Frida. Gdy będzie trzeba, odprawi nawet czary. Bo „Życie według Duni” musi być życiem szczęśliwym.
„Do zobaczenia następnym razem” – przygoda po raz drugi
Po wakacjach Dunia rozpoczyna drugą klasę i zwyczajem szkolnym udaje się z klasą na wycieczkę do Skansenu. Tam na każdym kroku prześladują ją Mika i Wika (te same, które w drugim tomie również ją gnębiły). W końcu nie wytrzymuje kolejnych złośliwości z ich strony i ucieka.
Osamotniona, błąkając się i zagłębiając w labirynt uliczek, szczęśliwym zbiegiem okoliczności natrafia na Fridę i jej klasę z Uppsali. Razem z najlepszą przyjaciółką ucieka po raz drugi, tym razem przed znienawidzoną przez Fridę grupą z jej nowej szkoły. Później jeszcze kilkakrotnie umyka dozorcy muzeum.
W końcu docierają do podwórka pełnego krzaków róż. Tam dokonuje się prawie rytualne przypieczętowanie ich przyjaźni – dziewczynki zakopują pod ziemią łańcuszki z połówkami tego samego serca na znak, że już nigdy nic nie zdoła ich rozłączyć.
Obrzęd przerywa biegnąca obok grupka dzieci z Uppsali, która siłą zabiera Fridę. Równocześnie dozorca postanawia doprowadzić od dawna poszukiwaną Dunię do jej nauczycielki i klasy. Korzystając z chwili, nie przekonana do zakopywania pod ziemią łańcuszków Dunia, odnajduje je i zabiera ze sobą. Niestety kilka minut później po naszyjniki wraca również Frida, a wtedy przerażona uzmysławia sobie, że jej przyjaźń z Dunią jest zagrożona.
Czy po tych wszystkich wydarzeniach (kilkakrotnej niesubordynacji względem ustalonych przez dorosłych zasad, tajemniczego – tylko dla jednej z dziewczynek – zniknięcia łańcuszków) dziewczynkom dane będzie się jeszcze spotkać? Tym razem ostatnią deską ratunku może być tylko Wera – dziewczyna taty Duni. Czy główna bohaterka zaakceptuje nową towarzyszkę życia swojego taty, przełamie się i poprosi ją o pomoc?
„Szczęśliwy ten, kto dostanie Dunię” – powieść sensacyjna
Trwają ferie zimowe w drugiej klasie. Dunia spędza je u babci i dziadka, ponieważ tata – ostatnio bardzo przygnębiony – wyjechał do Rzymu, by przemyśleć kilka spraw. Smutek wywołany nieobecnością taty, dodatkowo potęguje odwieczna tęsknota za Fridą. A gdyby tak odwiedzić Fridę? Przecież ma za jakiś czas urodziny. Dunia wpada na pomysł, że sama osobiście będzie najlepszym prezentem dla swojej przyjaciółki.
Niespodziewanie babcia Duni podziela jej entuzjazm i przystaje na pomysł wyjazdu. Przekonuje dziadka, ustala wszystkie szczegóły (jak się później okaże jednak nie wszystkie i nie precyzyjnie) i odstawia wnuczkę do pociagu, bo okoliczności sprawiają, że główna bohaterka musi jechać sama.
Czy Dunia przezwycięży swój strach i wyruszy w pierwszą samotną podróż? Czy spotka Fridę? Będzie zimno, będzie samotnie, będzie niebezpiecznie, będzie beznadziejnie, ale na koniec pojawi się uśmiech na twarzy Duni.
„Lepsza miłość niż brak miłości” – opowieść z happy endem
Gdzie jest Dunia? – zastanawiają się Poducha, Mattis i Beni, czyli koledzy z klasy Duni, czekając pod (jak się chwile później okazuje) pustym domem koleżanki, by podarować jej wielkanocne jajo pełne słodyczy. Nie widzieli się z nią od siedmiu tygodni, czyli od ferii zimowych, kiedy to zachorowała.
Gdzie jest Dunia? – zachodzi w głowę również Frida przebywająca na wakacyjnej wyspie. W końcu postanawia napisać list poszukiwawczy w butelce i wrzucić go do morza.
Dunia przebywa w szpitalu na skutek komplikacji po anginie, której nabawiła się podczas nieudanej podróży do Fridy opisanej w części „Szczęśliwy ten, kto dostanie Dunię”. Tam czuwa przy niej babcia, dziadek, tata, a na specjalne życzenie półprzytomnej Duni, również Wera.
Po raz drugi w serii pojawia się znamienna scena w szpitalu. Pierwszy raz, po wypadku taty, to Dunia wielkim uczuciem i głośnym krzykiem, wybudzała tatę ze śpiączki. Tym razem jest dokładnie odwrotnie – nad poważnie chorą Dunią czuwa jej tata.
Sala szpitalna staje się również miejscem innej ważnej sceny, można by rzec filmowej. Oto Giannini oświadczy się (dość niekonwencjonalnie, kilkakrotnie, a co najważniejsze, dzięki dobitnemu dopingowi Duni) Werze.
Po oświadczynach jednak nie będzie wielkich przygotowań do ślubu. Nie będzie dwóch druhen (Duni i Fridy) sypiących płatki róż, nie będzie białej sukni panny młodej, nie będzie kościoła wypełnionego tłumem ludzi, nie będzie marsza weselnego, nie będzie księdza i uroczystej przysięgi, którą nakaże powtórzyć przyszłym małżonkom…
Będzie za to: długa podróż do Rzymu, namiastka włoskiej historii i kultury, rodem z przewodnika turystycznego, zabarwiona reakcjami znudzonej zwiedzaniem Duni, będzie zguba (nawet dwie), będzie „Słoneczko”, będzie Frida (choć inna niż w poprzednich seriach) i będzie „Moje szczęśliwe życie, część druga”.
Owocnej lektury!
O Duni i jej tacie, ich wzajemnych relacjach przeczytać można we wpisie Tata – pierwszy bohater każdego dziecka. W książce i w życiu.
Całą serię o Duni przełożyła ze szwedzkiego Marta Dybula, a Wydawnictwo Zakamarki wydało. Do kupienia tutaj.
