Seplenienie – jak ćwiczyć i kiedy potrzebny jest logopeda?

Seplenienie – jak ćwiczyć? By odpowiedzieć na to pytanie, należy zdać sobie sprawę z faktu, jak szerokim zagadnieniem jest problem seplenienie, a niestety z tą wadą wymowy boryka się coraz więcej dzieci. Seplenienie polega na nieprawidłowym wymawianiu głosek ś, ź, ć, dź, s, z, c, dz, oraz sz, ż, cz, dż. Nienormatywna artykulacja często prowadzi do nieporozumień, braku pewności siebie w kontaktach z rówieśnikami czy niskiej samooceny. Przyczyny seplenienia mogą być różne. Dodatkowo, z uwagi na odmienną budowę anatomiczną czy doświadczenia w kompleksie ustno-twarzowym dziecka, nie ma jednej drogi terapeutycznej. W artykule przedstawiam szeroko rozumiany problem sygmatyzmu, przyczyny seplenienia, rodzaje seplenienia, objawy seplenienia oraz praktyczne wskazówki, jak pozbyć się seplenienia.

Na czym polega seplenienie – jak rozpoznać seplenienie?

Myśląc o seplenieniu, możemy mówić o:

• zniekształceniu (deformacji) głoski (np. seplenienie międzyzębowe z językiem umieszczonym między zębami, seplenienie boczne z charakterystycznym poszumem tworzonym przez przepływ powietrza bokiem, a nie środkiem języka),

• zastępowaniu  jej (substytucji lub paralalii) inną, często łatwiejszą (np. “sz” na “s” – synka zamiast szynka),

• opuszczaniu (elizji) głoski (amolot zamiast samolot).

Objawy seplenienia każdego typu łatwo usłyszeć, a w przypadku seplenienia międzyzębowego, międzywargowego lub międzyzębowego bocznego także i zauważyć.

Coraz częściej obserwuje się tzw. multiplex interdentalis, czyli również międzyzębową realizację głosek – przedniojęzykowych “t”, “d”, “n” oraz dziąsłowego “l”.

Na naszym Instagramie znajdziecie więcej wskazówek logopedycznych dla rodziców w cyklu Przystanek Logopeda.

Jakich głosek dotyczy seplenienie?

Seplenienie (sygmatyzm) obejmuje nieprawidłową realizację głosek realizowanych ze zbliżeniem zębów, czyli głosek trzech szeregów:

• szumiącego (cz, dż, sz, rz),
• syczącego (c, dz, s, z),
• ciszącego (ć, dź, ś, ź).

Wady wymowy – jak ćwiczyć z dzieckiem? Gotowe zestawy ćwiczeń i zabaw najczęściej zaburzanych głosek

Przyczyny seplenienia

Powodów seplenienia jest mnóstwo. Są nim m.in.:

• zmiany anatomiczne narządów artykulacyjnych (np. skrócone wędzidełko, nieprawidłowa budowa języka, wysoko wysklepione podniebienie twarde, przerost migdałków, wady zgryzu),
• nieprawidłowe napięcie mięśniowe,
• wady postawy,
• zaburzenia oddychania, połykania, żucia,
• nieprawidłowe pozycje spoczynkowe warg, języka, żuchwy,
• parafunkcje w obrębie jamy ustnej (ssanie palca, obgryzanie paznokci, bruksizm itp.)
• niedosłuch, upośledzenie słuchu zwłaszcza w zakresie wysokich tonów, zaburzenie słuchu fonetycznego,
• naśladowanie nieprawidłowych wzorców otoczenia,
• niewłaściwa pielęgnacja dziecka (długie karmienie butelką, papkami, nieprawidłowe układanie dziecka do snu itp.).

Seplenienie – jak ćwiczyć, czyli od diagnozy do terapii (ćwiczenia seplenienia)

Do zadań logopedy, nierzadko we współpracy z innymi specjalistami (np. ortodonta, laryngolog, foniatra, ortopeda) należy przeprowadzenie szczegółowej diagnozy. Po ustaleniu przyczyn wady wymowy, nastąpić powinna zindywidualizowana terapia:

• usunięcie przyczyny (np. usunięcia parafunkcji, korekta wędzidełka, fizjoterapia stomatologiczna, aparat ortodontyczny),
• wypracowanie ewentualnie zaburzonych funkcji prymarnych (oddychania nosem, prawidłowego połykania, odgryzania i żucia) w obrębie kompleksu ustno-twarzowego – niebagatelną rolę ma oddychanie torem nosowym, dlatego u sporej część dzieci sprawdzają się ćwiczenia miofunkcjonalne pozwalające wypracować odpowiedni tor oddechu, prawidłową pozycje spoczynkową warg, żuchwy i języka,
• stworzenie odpowiednich warunków do realizacji konkretnych głosek/konkretnego szeregu głosek – przy seplenieniu międzyzębowym będą to ćwiczenia stabilizujące żuchwę, ćwiczenia wzmacniające odpowiednie mięśnie/części języka – szczególnie część tylną (np. zasysanie papierków, gęstych płynów słomką, technika lax vox, płukanie gardła),
• wywołanie i automatyzacja głoski.

Czy seplenienie międzyzębowe może być normą?

Ani dwujęzyczność, ani niezakończony rozwój mowy nie jest usprawiedliwieniem dla seplenienia międzyzębowego.

Po pierwsze – inaczej wygląda napięcie masy języka w przypadku międzyzębowego „s” (ser) w języku polskim, czy np. w hiszpańskim „s” (corazón). Po drugie – nawet mowa 2,5-latka z językiem stale umieszczonym między zębami wymaga konsultacji. Nie ma “seplenienia rozwojowego”.

Do kiedy zastępowanie głosek łatwiejszych jest normą?

W przypadku zastępowania głosek innymi, należy wziąć pod uwagę wiek dziecka i normę rozwoju systemu fonetyczno – fonologicznego.

2,5 latek może powiedzieć śok (sok), śafa (szafa).
4 latek powinien powiedzieć sok, może mówić safa.
Z kolei od 5 latka wymagamy szafy.

O substytucji mówimy, gdy realizacja głoski znajduje się w normie rozwojowej, gdy poza nią wykracza, mówimy o paralalii (parasygmatyzmie).

Kiedy potrzebny jest logopeda?

Za każdym razem, gdy dziecko zniekształca głoskę lub ją pomija potrzebna jest konsultacja i terapia.

W przypadku zastępowania głosek innymi, do logopedy należy udać się, gdy zauważymy, że realizacja wykracza poza normy rozwojowe.

Seplenienie – jak ćwiczyć i jak długo trwa terapia?

Logopeda przeprowadzając szczegółową diagnozę planuje także indywidualną terapię -zależną od budowy anatomicznej, doświadczeń orofacjalnych i innych możliwych przyczyn seplenienia.

Cotygodniowa konsultacja ze specjalistą powinna być wystarczająca, ale tylko regularna – codzienna – praca w domu zoptymalizuje czas terapii (czasami kilkumiesięcznej, ale i ponadrocznej), usuwając wadę wymowy.
Bo język to mięsień, a właściwie – zbiór kilkunastu różnych mięśni!

Pamiętaj, wszelkie niepokojące sytuacje, wątpliwości i opóźnienia pojawienia się poszczególnych głosek w rozwoju mowy należy skonsultować ze specjalistą. Zaburzenia mowy mogą w przyszłości odzwierciedlać zaburzenia w rozwoju poznawczym, fizycznym, a nawet emocjonalnym.